Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι, ενώ συνήθως είναι δύσπιστοι και καχύποπτοι, αποδέχονται με μεγάλη ευκολία τις πιο εξωπραγματικές «εξηγήσεις» και τις πιο ατεκμηρίωτες «ειδήσεις» για τα σοβαρά κοινωνικοπολιτικά, οικονομικά, ιστορικά, φυσικά ή υπερφυσικά «γεγονότα», που επινοούνται από τα πιο σκοτεινά κοινωνικά «ιερατεία» και διαχέονται ελεύθερα στο διαδίκτυο και πιο επιλεκτικά από τα ΜΜΕ;
Πριν από έναν μήνα ξεκινήσαμε να εξετάζουμε αναλυτικά το πώς η σύγχρονη επιστημονική έρευνα επιχειρεί να διαφωτίσει την ψευδή συνείδηση, δηλαδή τη διαχρονική και πανανθρώπινη ανάγκη προσφυγής σε ψεύδη, απάτες και σκόπιμες παραπλανητικές συμπεριφορές. Μολονότι, όπως είδαμε, αυτές οι εξαπατητικές πρακτικές δεν αποτελούν επ’ ουδενί αποκλειστικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, η ιδιαίτερα αναπτυγμένη νοητική μας ικανότητα στο να εξαπατούμε -συνειδητά ή υποσυνείδητα- όχι μόνο τους συνανθρώπους μας αλλά και τον ίδιο μας τον εαυτό αποτελεί ένα τυπικά ανθρώπινο βιολογικό προνόμιο, δηλαδή ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο χαρακτηριστικό του είδους μας (βλ. «Μηχανές του Νου», 1, 8, 14 Απριλίου).
Αν, όπως όλα δείχνουν, η ικανότητα ψευδοπλασίας και αυτοεξαπάτησης του είδους μας είναι όντως μοναδική, τότε πώς αυτή επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και βιώνουμε τις καθημερινές εμπειρίες μας αλλά και την κοινωνικοπολιτική μας πραγματικότητα; Και πώς ο σημερινός χείμαρρος από ψευδείς ειδήσεις και μετα-αλήθειες συνδιαμορφώνει την εικονική «μετα-πραγματικότητα», εντός της οποίας εκτυλίσσονται πλέον η ιδιωτική και η κοινωνική ζωή των σύγχρονων ανθρώπων;
Μία πολύ διαφωτιστική αλληγορία για την ανθρώπινη κατάσταση, μία περίφημη και διαχρονικής αξίας «μεταφορά» τόσο για τα εγγενή νοητικά μας όρια κατά τη γνωστική ιδιοποίηση της εμπειρικής-φυσικής πραγματικότητας, όσο και για τα (ανυπέρβλητα;) εμπόδια που υψώνονται σε κάθε βήμα μας προς τη συνειδητοποίηση και την αυτογνωσία της γνωσιακά παράδοξης κατάστασής μας διατυπώθηκε από τον Πλάτωνα πριν από 2.500 χρόνια.
Για να περιγράψει την παράδοξη (συνειδησιακά) και την επώδυνη (νοητικά) ανθρώπινη κατάσταση της ταυτόχρονης συνύπαρξης του ψεύδους με την αλήθεια, ο Πλάτων καταφεύγει στην αλληγορία του σπηλαίου, ένα πολύ εντυπωσιακό νοητικό πείραμα που, εν είδει φιλοσοφικού μυθεύματος για την ατέλεια της αισθητηριακής γνώσης, περιγράφεται στο κορυφαίο έργο του «Πολιτεία» (514a-517a).
Οι δεσμώτες των ειδώλων στο σπήλαιο του Πλάτωνα
Σε ένα υπόγειο και σκοτεινό σπήλαιο βρίσκονται έγκλειστοι από παιδιά μερικοί άνθρωποι, οι οποίοι είναι ακινητοποιημένοι με αλυσίδες και εξαιτίας των δεσμών τους μπορούν να κοιτάνε διαρκώς μόνο ένα μικρό τοίχωμα του σπηλαίου που βρίσκεται μπροστά τους. Πίσω από αυτούς τους δεσμώτες έχει κατασκευαστεί ένα χαμηλό τοιχάκι που κρύβει έναν διάδρομο στον οποίο περιφέρονται διάφοροι άνθρωποι που μεταφέρουν διάφορα αντικείμενα (αγάλματα, ξύλινα ομοιώματα ζώων, κ.λπ.), ενώ σε κάποια απόσταση πίσω και αρκετά ψηλά από τον διάδρομο ανάβει ένας δυνατός πυρσός που ρίχνει κάποιο φως σε αυτή την υποχθόνια φυλακή.
Η διάταξη αυτών των αντικειμένων μέσα στο υπόγειο σπήλαιο επιτρέπει στους ακινητοποιημένους δεσμώτες να βλέπουν πάνω στον τοίχο που βρίσκεται μπροστά τους μόνο τις σκιές των ανθρώπων και των αντικειμένων που μεταφέρουν όταν περπατούν στον διάδρομο πίσω από το τοιχάκι. Και για τους δυστυχείς δεσμώτες του σπηλαίου, οι ασαφείς σκιές που βλέπουν να προβάλλονται πάνω στον τοίχο αποτελούν την «πραγματικότητα» που αντιλαμβάνονται. Και οι σκιές που βλέπουν αποτελούν γι’ αυτούς τη μοναδική πραγματικότητα που υπάρχει και επομένως η συνείδησή τους διαμορφώνεται αποκλειστικά μέσω των πολύ φτωχών οπτικών και, ενδεχομένως, των ακουστικών ερεθισμάτων που τους επιτρέπεται να βιώνουν μέσα σε αυτήν την αισθητηριακή και διανοητική φυλακή.
Μια πολύ γνωστή και τεχνολογικά παρωχημένη αλληγορία, η οποία, εντούτοις, αποδεικνύεται επώδυνα επίκαιρη, αν εκσυγχρονιστεί κατάλληλα: αντικαθιστώντας π.χ. τους αρχαίους δεσμώτες με τους σύγχρονους θεατές-καταναλωτές ψευδών ειδήσεων ή τον τοίχο του σκοτεινού σπηλαίου με τη μικρή οθόνη ενός κινητού τηλεφώνου, ενός φορητού υπολογιστή ή μιας τηλεόρασης.
Σε αυτό το νέο και μόνο τεχνολογικά εκσυγχρονισμένο σκηνικό, η απάνθρωπη και εξαθλιωτική κατάσταση των αρχαίων δεσμωτών του σπηλαίου ταυτίζεται απρόσμενα και πολύ εντυπωσιακά με αυτήν των πιο σύγχρονων καταναλωτών της υπερτεχνολογικής κοινωνίας του θεάματος. Για τους οποίους η επίσημη παραπληροφόρηση και τα fake news αποτελούν τη σύγχρονη εκδοχή της νέας, αλλά εξίσου σκιώδους με το μακρινό παρελθόν «πραγματικότητας»!
Εξάλλου, η άκρως ενοχλητική πλατωνική υποψία ότι το οπτικό μας σύστημα δεν μπορεί να διακρίνει από μόνο του ένα «πραγματικό» από ένα σκιώδες «εικονικό» αντικείμενο έχει κατά καιρούς επιβεβαιωθεί από πλήθος πειραμάτων οπτικής παραπλάνησης. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τη θαυμαστή ψευδαισθησιακή λειτουργία της όρασης στην τέχνη της ζωγραφικής, η οποία κατορθώνει να δημιουργεί την ψευδαίσθηση της «προοπτικής» ή του «βάθους» και την ανάδυση ανύπαρκτων τρισδιάστατων οπτικών μορφών πάνω σε έναν εντελώς επίπεδο πίνακα ζωγραφικής.
Για την περίφημη πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου έχουν γραφτεί -και εξακολουθούν να γράφονται- αναρίθμητες πολιτικές, ηθοκοφιλοσοφικές, ψυχολογικές και ανθρωπολογικές μελέτες, ενώ είναι μάλλον υπερβολικά φτωχή η σχετική βιβλιογραφία για τις ενδεχόμενες τεχνοεπιστημονικές και νευροβιολογικές ερμηνείες της νοητικής λειτουργίας και συμπεριφοράς των δεσμωτών του… σπηλαίου. Γεγονός που, κατά την εποχή της παντοκρατορίας του επιστημονικού λόγου και της τεχνολογικής δράσης που διανύουμε, θα έπρεπε να θεωρείται ως ένα γνωστικό-διανοητικό σκάνδαλο ή, τουλάχιστον, ως ένα πολύ προκλητικό πολιτισμικό αίνιγμα.
Πάντως, το φαινόμενο της τεχνολογικά διευρυμένης πραγματικότητας (αγγλιστί: Augmented Reality ή AR) είναι μία νέα εφαρμογή της πιο πρόσφατης υπολογιστικής τεχνολογίας, η οποία, όταν συνδυάζεται με τη δίδυμη αδελφή της, την «εικονική πραγματικότητα» (αγγλιστί: Virtual Reality ή VR), δημιουργεί για τους χρήστες του διαδικτύου μια «μικτή πραγματικότητα», οι εφαρμογές της οποίας τους προσφέρουν καινοφανείς εμπειρίες και πρωτόγνωρες πρακτικές δυνατότητες. Διόλου περίεργο, λοιπόν, που στην ανάπτυξη αυτού του ερευνητικού τομέα έχουν ριχτεί οι μεγαλύτερες εταιρείες ψηφιακής τεχνολογίας (Apple, Μeta, Microsoft, Sony, κ.ά.).
Η τεχνολογία της εικονικής «πραγματικότητας»
Το έτος 2017 θεωρείται το σημείο καμπής για τις εφαρμογές της διευρυμένης πραγματικότητας της νέας υπολογιστικής τεχνολογίας AR, στην οποία επενδύουν έκτοτε απλόχερα οι παγκόσμιοι κολοσσοί της πληροφορικής. Ποιες είναι, ωστόσο, οι πιο άμεσες εφαρμογές της; Εκτός από τα έξυπνα διαδραστικά παιχνίδια, υπάρχουν ήδη προγράμματα για υπολογιστικές συσκευές με ποικίλες εφαρμογές στην ιατρική, στην οικονομία και στην επικοινωνία. Ενα εντυπωσιακό παράδειγμα εφαρμογής της τεχνολογίας διευρυμένης πραγματικότητας είναι τα φουτουριστικά γυαλιά «Google Glass», δηλαδή ένας μικροσκοπικός υπολογιστής που φοριέται σαν ένα ζευγάρι ογκώδη γυαλιά, όπως π.χ. αυτά της Oculus Rift ή της Htc Vive, τα οποία αντί για φακούς διαθέτουν μία οθόνη όπου προβάλλεται μια ψηφιακή εικόνα της πραγματικότητας.
Σημειωτέον ότι η εικονική πραγματικότητα δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη διευρυμένη πραγματικότητα. Στη δεύτερη περίπτωση, οι χρήστες δεν βυθίζονται σε μια αποκλειστικά ψηφιακή-εικονική μετα-πραγματικότητα αλλά μέσα σε ένα υπαρκτό και οικείο περιβάλλον που είναι πληροφοριακά εμπλουτισμένο, ανάλογα με τις ανάγκες και τις λειτουργίες για τις οποίες έχει σχεδιαστεί. Κοντολογίς, δεν πρόκειται για μια αμιγώς εικονική πραγματικότητα, αλλά «απλώς» για την υπολογιστικά και πληροφοριακά μεγεθυσμένη εικόνα ορισμένων πτυχών του υπαρκτού κόσμου.
Το αντίθετο δηλαδή από την κατασκευασμένη και εντελώς καινοφανή εικονική πραγματικότητα η οποία δημιουργεί εξωγήινα τοπία που κατοικούνται από τις τεχνητά δημιουργημένες υπάρξεις που τα ενοικούν. Αν, πριν από δύο δεκαετίες, ήταν επιτρεπτό σε κάποιους ρομαντικούς τεχνοεπιστήμονες και συγγραφείς να παρουσιάζουν το διαδίκτυο ως έναν επίγειο τεχνολογικό παράδεισο ελεύθερης επικοινωνίας και ανεξαρτησίας από τα οικονομικά ή τα εθνικά συμφέροντα, σήμερα είναι πλέον ολοφάνερο πως ο παράλληλος και φαινομενικά «άυλος» ψηφιακός κόσμος εγκυμονεί, για τους αφελείς ή τους τεχνολογικά αναλφάβητους χρήστες, εξίσου πολλές παγίδες με τον «πραγματικό» υλικό κόσμο μας.
Αλλωστε, οι μέχρι χθες μοναχικοί πειρατές του παγκόσμιου ιστού, οι χάκερ, έχουν πλέον μετατραπεί σε καλοπληρωμένους υπαλλήλους του οργανωμένου εγκλήματος της παραπληροφόρησης και της οργανωμένης κοινωνικοπολιτικής απάτης. Πράγματι, πλήθος διεθνών ερευνών σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονεί η καθολική υιοθέτηση του διαδικτύου ως αποκλειστικού αλλά επισφαλούς μέσου της ανθρώπινης επικοινωνίας και συνδιαλλαγής αποκαλύπτουν καθημερινά τις νέες και εξαιρετικά δυσοίωνες πτυχές της ψηφιακής εγκληματικότητας.
Από τις έρευνες αυτές προκύπτει ότι ενώ ο κυβερνοχώρος μάς παρέχει όντως σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας, διακίνησης και πρόσβασης σε κάθε είδους ψηφιοποιημένες πληροφορίες, ταυτόχρονα αποτελεί ένα πολύ πρόσφατο, εν πολλοίς ανεξερεύνητο και γι’ αυτό ιδιαίτερα επισφαλές κοινωνικό «τοπίο» για τους τεχνολογικά απονήρευτους χρήστες.
Εκτός από την ηλεκτρονική πειρατεία, την ψηφιακή κατασκοπία, αλλά και τις αναρίθμητες οικονομικές απάτες που συντελούνται διαδικτυακά, έχει αναπτυχθεί εντυπωσιακά και η τεχνολογία των ψηφιακών «ιών» που μπορούν είτε να παραβιάζουν την ιδιωτική επικοινωνία των πολιτών, είτε να καταστρέφουν τις μνήμες δημόσιων και ιδιωτικών υπολογιστικών συστημάτων.
Ανάμεσα στα νέα «αγαθά» της διαδικτυακής τεχνολογίας θα πρέπει να συνυπολογίζονται η σκόπιμη δημιουργία και η διάδοση εντελώς παραπλανητικών ειδήσεων ή και πολιτικά αντιδραστικών ιστοσελίδων, στις οποίες προπαγανδίζονται ελεύθερα κάποιες εμφανώς αντισυνταγματικές και αντικοινωνικές ιδέες, όπως π.χ. οι έμφυλες και φυλετικές διακρίσεις, το θρησκευτικό ή το εθνικιστικό μίσος. Ομως, για τις πολύ σοβαρές κοινωνικοπολιτικές, υγειονομικές και τελικά ανθρωποκτόνες συνέπειες των νέων σκοταδιστικών πρακτικών της παραπληροφόρησης θα πούμε περισσότερα στα επόμενα άρθρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog TEO O ΜΑΣΤΟΡΑΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.