Ή γιατί μετράμε το προσδόκιμο ζωής και την ψυχοσωματική μας ευεξία με… κουταλιές καφέ;
Η Καφέα ή καφεόδεντρο είναι ένα αειθαλές φυτό σαν μεγάλος θάμνος, που οι ασπροπράσινοι καρποί του ωριμάζουν σε 9-11 μήνες αποκτώντας τελικά ένα κόκκινο χρώμα και θυμίζουν κεράσια. Κάθε δενδρύλλιο Καφέας παράγει, κατά μέσο όρο, 2,5 κιλά καρπών ετησίως, τα οποία περιέχουν 500g κόκκων, που αν υποστούν κατάλληλη επεξεργασία δίνουν τελικά 400g καβουρδισμένου καφέ. Κάθε καρπός έχει δύο κόκκους, τους λεγόμενους στην καθομιλουμένη «σπόρους» ή «κουκούτσια» καφέ, που δεν έχουν ούτε την οσμή ούτε τη γεύση του καφέ. Αυτά τα χαρακτηριστικά τους οι κόκκοι του καφέ τα εκδηλώνουν μόνο μετά το καβούρδισμά τους. Κατόπιν, οι καβουρδισμένοι κόκκοι υποβάλλονται σε άλεσμα για να παραχθεί τελικά, υπό τη μορφή σκόνης, ο γνωστός σε όλους καφές.
Από τις δύο πιο καλλιεργημένες ποικιλίες του δενδρυλλίου Καφέα -την Coffea arabica και την Coffea robusta ή canephora- παράγονται ετησίως περίπου 7 εκατομμύρια τόνοι καφέ: πάνω από το 70% του διαθέσιμου καφέ προέρχεται από την arabica, ενώ περίπου το 30% από τη robusta. H Καφέα η αραβική (arabica), που προέρχεται από την Αιθιοπία, καλλιεργείται μαζικά επειδή δίνει έναν αρωματικό καφέ υψηλής ποιότητας, τον μόνο καφέ που δεν χρειάζεται να αναμιχθεί με άλλες ποικιλίες, ευδοκιμεί σε απότομες βουνοπλαγιές, σε υψόμετρα 1.000 έως 2.000 μέτρων, σε θερμοκρασίες 15-24ºC και απαιτεί ισχυρές βροχοπτώσεις και σκιά.
Η Καφέα η εύρωστη (robusta), που προέρχεται από την Ουγκάντα, αναπτύσσεται σε χαμηλότερο υψόμετρο (μέχρι 700 μέτρα), καλλιεργείται σε θερμότερα κλίματα (24-30ºC) και απαιτεί λιγότερες βροχοπτώσεις. Η περιεκτικότητά της σε καφεΐνη είναι περίπου διπλάσια από εκείνη της arabica, γεγονός που την καθιστά πολύ πιο ανθεκτική στις ασθένειες και τα φυτοφάγα έντομα. Επειδή όμως οι κόκκοι καφέ της arabica θεωρούνται πιο ευαίσθητοι και ανώτερης ποιότητας, η robusta χρησιμοποιείται περισσότερο στη μαζική παραγωγή καφέ, όπως π.χ. ο καφές φίλτρου και ο στιγμιαίος καφές.
Πάντως, το πιο κρίσιμο στάδιο για την ποιότητα και τη γεύση του καφέ που θα προκύψει είναι η τέχνη του καβουρδίσματος και της ανάμιξης των διαφορετικών ποικιλιών. Αυτή η τελική φάση στην επεξεργασία των κόκκων καφέ απαιτεί μεγάλη πείρα, αφού από τον χρόνο και την τέχνη καβουρδίσματος εξαρτώνται όχι μόνο τα διάφορα χρώματα αλλά και οι ιδιαίτερες γεύσεις του καφέ που πίνουμε.
Τα πιο γνωστά είδη Καφέας
Τα καφεόδεντρα ανήκουν στην οικογένεια των Ερυθροδανοειδών (Rubiaceae), τα οποία είναι αειθαλή και με θαμνώδη εμφάνιση και από τους καρπούς τους παράγεται ο γνωστός μας καφές. Μολονότι υπάρχουν πολλές ποικιλίες φυτών του γένους Καφέα (Coffea), μόνο 3 είδη καλλιεργούνται συστηματικά για την εμπορική εκμετάλλευση του καφέ: το είδος Καφέα η αραβική, το είδος Καφέα η εύρωστη και το πιο σπάνιο είδος Καφέα η λιβερική (Coffea Liberica), γνωστή και ως «ο καφές της Λιβερίας», που καλλιεργείται μαζικά στη Λιβερία, στη Μαλαισία και στην Ακτή Ελεφαντοστού, και η οποία αντιστοιχεί μόλις στο 1% της παγκόσμιας παραγωγής καφέ.
Τα καφεόδεντρα είναι τροπικά φυτά που δεν αντέχουν στο υπερβολικό ψύχος ούτε στις μεγάλες μεταβολές θερμοκρασίας. Ετσι, το παγκόσμιο εμπόριο καφέ βασίζεται στην καλλιέργεια δύο ειδών: στην αραβική Καφέα, που δίνει τους καρπούς με την καλύτερη γεύση και άρωμα, και στην πιο εύσωμη και ανθεκτική εύρωστη Καφέα, η οποία προέρχεται από την Ουγκάντα και οι καρποί της περιέχουν διπλάσια ποσότητα καφεΐνης. Τα περισσότερα προϊόντα καφέ που υπάρχουν στο εμπόριο είναι μίγματα -σε διάφορους συνδυασμούς- αυτών των δύο βασικών ποικιλιών.
Το πιο δημοφιλές εθιστικό ρόφημα
Σύμφωνα με τα δεδομένα της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Eurostat), μόνο τα δύο προηγούμενα χρόνια οι χώρες της Ε.Ε. εισήγαν ετησίως 2,7 εκατομμύρια τόνους ακατέργαστων κόκκων καφέ, που προέρχονταν από τη Βραζιλία, το Βιετνάμ, την Ουγκάντα, την Ονδούρα κ.α., ενώ εκτός Ευρώπης περίπου 7 εκατομμύρια τόνοι καφέ πωλούνται ημερησίως στις αγορές ανά τον κόσμο. Τι το ιδιαίτερο έχουν αυτοί οι ακατέργαστοι κόκκοι από τα δενδρύλλια Καφέας, που να δικαιολογούν τέτοια μαζική παραγωγή και κατανάλωση;
Η απάντηση είναι ότι από την επεξεργασία τους προκύπτει το δημοφιλέστατο παγκοσμίως αφέψημα του καφέ: ένα αρωματικό, ιδιαίτερα διεγερτικό και εθιστικό ρόφημα που καταναλώνεται, καθημερινά και κατ’ επανάληψη, από εκατομμύρια ανθρώπους, επειδή περιέχει, μεταξύ άλλων χημικών ουσιών, την πιο διαδεδομένη νομίμως διεγερτική και εξαρτησιογόνο ουσία, δηλαδή την καφεΐνη. Συνήθως, έτσι «εξηγείται» το γιατί η κατανάλωση καφεϊνούχων προϊόντων και ειδικά του καφέ σε κάθε του μορφή θεωρείται, μέχρι σήμερα, μια βλαβερή συνήθεια εκατομμυρίων ανθρώπων, οι οποίοι αποσυντονίζονται και οδηγούνται σε απελπισία αν χρειαστεί να στερηθούν την καθημερινή τους δόση καφέ.
Κοντολογίς τα άτομα που έχουν εθιστεί σε μεγάλες καθημερινές ποσότητες καφέ, εμφανίζουν με ήπιο τρόπο κάποια τυπικά συμπτώματα του συνδρόμου στέρησης: έντονη ανησυχία, πονοκέφαλο, υπερβολική νευρικότητα, δυσκολίες συγκέντρωσης, τάση για εμετό, ναυτίες και ένα αδικαιολόγητο αλλά επίμονο αίσθημα κόπωσης. Ωστόσο, το επιχείρημα του εθισμού, εκτός από το να δαιμονοποιεί την καθημερινή κατανάλωση του καφέ, παραβλέπει σκοπίμως ότι αφ’ ενός η εξάρτηση είναι συνήθως ήπια και αφ’ ετέρου τις πολλές ευεργετικές συνέπειες της επίδρασης του καφέ σε έναν υγιή οργανισμό. Για παράδειγμα, μια ήπια κατανάλωση καφέ -επειδή διεγείρει όσο χρειάζεται το νευρικό σύστημα- μπορεί να επηρεάζει τις διαθέσεις, τις αντοχές και τις επιδόσεις του οργανισμού, π.χ. την ικανότητά του να εστιάζει την προσοχή του σε μια εργασία. Εξάλλου, είναι εμπειρικά και πειραματικά διαπιστωμένο ότι ο καφές δημιουργεί ένα αίσθημα σωματικής ευεξίας και ψυχονοητικής ανανέωσης.
Επιπλέον, τόσο η δαιμονοποίηση όσο και η γενικευμένη απαξίωση του εθιστικού καφέ υποτιμούν τον κοινωνικό ρόλο και παραβλέπουν ανεπίτρεπτα την ανθρωπολογική σημασία των ηθών του καφέ στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Κάτι που αποκαλύπτεται μόλις αναλογιστούμε ότι οι καφετέριες ήταν, εδώ και αιώνες, και εξακολουθούν να είναι δημόσιοι τόποι συνάντησης, επικοινωνίας, γνωριμίας, καθώς και δημιουργικής εργασίας ή έμπνευσης για πολλούς ανθρώπους.
Βέβαια, το μυστικό για την ασφαλή και, ενδεχομένως, ιατρικά επωφελή χρήση του καφέ κρύβεται, όπως αναφέραμε λίγο παραπάνω, στην «ήπια κατανάλωσή» του. Ποια είναι, λοιπόν, η σωστή ποσότητα που χρειάζεται και μπορεί να καταναλώνει καθημερινά με ασφάλεια ένα άτομο εθισμένο στον καφέ; Μέχρι πρόσφατα, η κυρίαρχη ιατρική άποψη ήταν ότι ο καφές είναι μια επιβλαβής ή και εχθρική ουσία για την υγεία του οργανισμού. Εν τούτοις, τα τελευταία χρόνια, τόσο οι ειδικές έρευνες όσο και οι επιδημιολογικές μετα-αναλύσεις ενός εντυπωσιακά μεγάλου αριθμού κλινικών δεδομένων έδειξαν ότι η ήπια κατανάλωση καφέ -από 3 έως 5 φλιτζάνια την ημέρα- μπορεί να είναι ένας πολύτιμος σύμμαχος για την καλή υγεία και τη μακροημέρευση του οργανισμού!
Πότε είναι επιβλαβής ο εθισμός στον καφέ;
Από πρόσφατες ιατρικές έρευνες προέκυψε το εντελώς απρόσμενο συμπέρασμα ότι η καθημερινή συνήθεια του καφέ φαίνεται πως συμβάλλει όχι μόνο στην πρόληψη πολλών χρόνιων παθήσεων, αλλά και στην παράταση του προσδόκιμου ζωής των ατόμων που, επί σειρά ετών, πίνουν καθημερινά από 3 έως το πολύ 5 φλιτζάνια καφέ (στις φωτογραφίες επάνω τα καφεόδεντρα και οι καρποί τους) Από ορισμένες πιο πρόσφατες ιατρικές έρευνες προέκυψε, μάλιστα, το εντελώς απρόσμενο συμπέρασμα ότι η καθημερινή ήπια κατανάλωση καφέ φαίνεται πως συμβάλλει όχι μόνο στην πρόληψη της εκδήλωσης πολλών χρόνιων παθήσεων, αλλά και στην παράταση του προσδόκιμου ζωής των ατόμων που, επί σειρά ετών, πίνουν καθημερινά από 3 έως το πολύ 5 φλιτζάνια καφέ. Για παράδειγμα, ήδη πριν από 20 χρόνια διαφορές επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν ότι η ήπια καθημερινή κατανάλωση καφέ φαίνεται πως συμβάλλει στη μείωση των πιθανοτήτων να εκδηλωθούν χρόνιες νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως η νόσος Πάρκινσον. Μια πιο πρόσφατη βρετανική επιδημιολογική έρευνα σε μισό εκατομμύριο άτομα έδειξε ότι όσοι ή όσες έπιναν καθημερινά 4 φλιτζάνια καφέ παρουσίαζαν σαφώς μειωμένη πιθανότητα να εμφανίσουν 30 σοβαρές παθήσεις: μεταξύ των οποίων σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, κίρρωση του ήπατος, υπέρταση, καρδιαγγειακές παθήσεις, ακόμη και στομαχικές ή εντερικές μορφές καρκίνου.
Ειδικά για τη συμβολή του καφέ στην πρόληψη σοβαρών γαστρικών και εντερικών παθήσεων, μια πολυετής έρευνα που έγινε στην Ιατρική Σχολή του Τέξας, το 2019, έδειξε ότι όσοι ή όσες έπιναν καθημερινά 2 φλιτζάνια καφέ παρουσίαζαν μια καλύτερη υγεία και ποικιλομορφία του μικροβιώματος, σε σχέση με όσους δεν έπιναν καφέ. Ομως, η υπερβολική κατανάλωση καφέ -πάνω από 5 φλιτζάνια ημερησίως- από άτομα που έχουν ήδη προβλήματα ή δυσανεξία στην καφεΐνη, καταστρέφει την ποικιλομορφία του μικροβιώματος και τους ιστούς του πεπτικού συστήματος.
Μία άλλη μεγάλη έρευνα δημοσιεύτηκε φέτος τον Φεβρουάριο στο «European Heart Journal». Πρόκειται για μια στατιστική μετα-ανάλυση 40.725 ενηλίκων, από αυτούς το 36% έπινε καφέ μόνο το πρωί, το 16% όλη τη μέρα, ενώ το υπόλοιπο 48% δεν έπινε ποτέ καφέ. Μελετώντας, επί δέκα χρόνια, τις αιτίες θανάτου σε αυτό το δείγμα ανθρώπων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι ή όσες έπιναν καφέ το πρωί είχαν 16% πιθανότητα να πεθάνουν από οποιαδήποτε σοβαρή ασθένεια και 31% λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιαγγειακές παθήσεις.
Είναι η πρώτη μελέτη που συσχετίζει τις θανατηφόρες παθήσεις με την ώρα πρόσληψης του καφέ και δείχνει σαφώς ότι η ήπια κατανάλωση καφέ επηρεάζει διαφορετικά την υγεία μας ανάλογα με την ώρα πρόσληψης: γενικά το να πίνουμε καθημερινά καφέ τις απογευματινές ή τις βραδινές ώρες επηρεάζει αρνητικά την υγεία μας, επειδή η υψηλή συγκέντρωση καφεΐνης διαταράσσει τον ύπνο και άρα την καλή φυσική μας κατάσταση.
Συνεπώς, η ήπια κατανάλωση καφέ (3 έως 5 φλιτζάνια ημερησίως) όχι μόνο δεν βλάπτει συνήθως τον οργανισμό, αλλά ενδέχεται και να συμβάλλει στη βελτίωση της λειτουργίας του και στην προστασία του από πολλές παθήσεις. Ομως, υπάρχουν και αρνητικές επιπτώσεις από την κατανάλωση του καφέ που σχετίζονται με τις ατομικές μεταβολικές διαφορές και τις πιθανές δυσανεξίες ακόμη και στην ήπια κατανάλωσή του. Εξάλλου είναι εμπειρικά γνωστό σε όλους ότι το να πίνει κάποιος καφέ αργά το απόγευμα ή το βράδυ μπορεί να προκαλέσει διαταραχές του ύπνου (αϋπνίες).
Ορισμένα άτομα θα έπρεπε να μειώσουν δραστικά την καθημερινή ποσότητα καφέ που καταναλώνουν, π.χ. τα άτομα που πάσχουν από σοβαρά γαστρεντερικά νοσήματα και οι γυναίκες κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης και τους πρώτους μήνες του θηλασμού. Αυτός ο γενικός προληπτικός κανόνας οφείλεται στο γεγονός ότι η καφεΐνη τείνει να παραμένει στο αίμα της μητέρας, επηρεάζοντας ενίοτε πολύ αρνητικά τη φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου. Ομως για τα υπέρ και τα κατά της καφεΐνης στην υγεία θα πούμε περισσότερα στο επόμενο άρθρο.
https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/490190_i-glykia-kafexartisi
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog TEO O ΜΑΣΤΟΡΑΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.