Οι πιο ενδιαφέρουσες βιβλιοπροτάσεις για την συντελούμενη επανάσταση των ευφυών μηχανών
Τρία βιβλία προτείνουμε σήμερα, βιβλία που αποτελούν έγκυρες, σχετικά πρόσφατες και πολύ ενδιαφέρουσες συγγραφικές-αναγνωστικές προσεγγίσεις στο δυσεπίλυτο πρόβλημα των σχέσεων του ανθρώπου με τις μηχανές που επινοεί για να τον υπηρετούν. Το καθένα από αυτά τα βιβλία καταφέρνει να διαφωτίσει, από μια ιδιαίτερη οπτική γωνία, τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που επιφέρει η χρήση ολοένα και πιο «ευφυών» μηχανών στην κοινωνική, ιδιωτική ζωή και στη σκέψη των ανθρώπων.
Το πρώτο σε σειρά παρουσίασης βιβλίο εστιάζει στη σημασιολογική εξέλιξη και στην κοινωνική βαρύτητα της έννοιας «τεχνολογία» στον δυτικό κυρίως πολιτισμό, ο οποίος, ενώ δημιούργησε και επέβαλε παντού αυτή την έννοια, δεν κατάφερε ποτέ να την ορίσει με τρόπο ώστε ο ορισμός της να περιλαμβάνει όλα τα σημαινόμενά της. Το δεύτερο διερευνά αν και με ποιες προϋποθέσεις τα υπερνοήμονα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι συμβατά με τον ανθρώπινο τρόπο ζωής και σκέψης. Ενώ το τρίτο αναλύει συστηματικά τις φοβικές ή, εναλλακτικά, τις αφελείς υπεραισιόδοξες συμπεριφορές μας απέναντι στην επέλαση της τεχνολογίας των αλγορίθμων
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
H «τεχνολογία» ως λέξη και ως έννοια εισάγεται πρώτη φορά κατά τον 19ο αιώνα, μετά τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση, διευρύνεται κατά τον Μεσοπόλεμο και γενικεύεται στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, για να φτάσει κατά τον 21ο αιώνα να συνδεθεί με τα πάντα: από την επίτευξη ενός επίγειου παραδείσου μέχρι τη δυνατότητα εξαφάνισης του είδους μας από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, από την πλανητική οικολογική καταστροφή, από τον αφανισμό μας από υπερνοήμονες μηχανές ή από έναν συνδυασμό από αυτές τις ανθρωπογενείς δυστοπικές τεχνολογικές εξελίξεις.
Μολονότι, κατά την πρώιμη και την ύστερη νεωτερική εποχή, το σημαινόμενο «τεχνολογία» είναι πανταχού παρόν και εξηγεί σχεδόν τα πάντα, η ίδια η έννοια της τεχνολογίας παραμένει ενοχλητικά πολύσημη, γνωσιολογικά αδιευκρίνιστη και κοινωνικοπολιτικά σκοτεινή. Γεγονός που σχετίζεται άμεσα με τον ιδιότυπο και φαινομενικά απρόσμενο τεχνολογικό σκοταδισμό που επικρατεί στις μέρες μας. Αυτά υποστηρίζει και τεκμηριώνει επαρκώς σε αυτό το αποκαλυπτικό βιβλίο του ο κορυφαίος Αμερικανός ιστορικός της τεχνολογίας Eric Schatzberg, καθηγητής της School of History and Sociology στο Ivan Allen College of Liberal Arts.
Πράγματι, στο «Τεχνολογία - Κριτική ιστορία μιας έννοιας» ο συγγραφέας καταφέρνει όχι μόνο να ανασυγκροτήσει ιστορικά την τρισχιλιετή γνωστική περιπέτεια των τυπικά ανθρώπινων τεχνολογικών πρακτικών, αλλά, πράγμα ακόμη πιο δύσκολο, να αποκαλύψει την αδιαφανή καταγωγή και τη γενεαλογία των εννοιών μέσω των οποίων, σε κάθε ιστορική εποχή, επιχειρούμε να κατανοήσουμε, να οριοθετήσουμε και να ελέγξουμε κοινωνικά όλες τις τεχνολογικές μας πρακτικές.
Και για να φέρει εις πέρας αυτό το πρωτοποριακό και σπάνιο διανοητικό επίτευγμα, ο Eric Schatzberg εφάρμοσε, συνειδητά, στην ιστορία της τεχνολογίας μία φουκοϊκού τύπου αρχαιολογία των εννοιών. Μόνο μέσω αυτής της ιδιότυπης εννοιολογικής αρχαιολογίας κατάφερε να βρει μια ιστορικά τεκμηριωμένη εξήγηση του γιατί απουσιάζει παντελώς η έννοια της «τεχνολογίας» τόσο από την ελληνική-ελληνιστική αρχαιότητα όσο και από τη Βυζαντινή και την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Καθώς και το γιατί ή το πώς ακριβώς οι άλλοτε γνωστικά και κοινωνικά απαξιωμένες πρακτικές «τέχνες» της αρχαιότητας θα μεταλλαχθούν πρώτα στις κοινωνικά αναγνωρισμένες «μηχανικές τέχνες» της Αναγέννησης, κατόπιν στις νεωτερικές βιομηχανικές «τεχνικές» οι οποίες, μόνο κατά τον εικοστό αιώνα, θα μεταμορφωθούν σε «τεχνολογία». Δηλαδή θα αναβαθμιστούν κοινωνικά και πολιτισμικά σε μια εξειδικευμένη -γνωστικά και παραγωγικά- πρακτική δραστηριότητα, την οποία επιτρέπεται να ασκούν μόνο ειδικοί «τεχνικοί» και όχι πια οι εμπειρικοί «τεχνίτες», οι διάδοχοι των αρχαίων «τεκτόνων».
Οπως μας αποκαλύπτει αυτό το διαφωτιστικό βιβλίο, ήδη από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων (αρχής γενομένης από τον Αριστοτέλη), τόσο οι λόγιοι όσο και οι κυρίαρχες εξουσιαστικές τάξεις συνήθιζαν να υποτιμούν διανοητικά και να απαξιώνουν κοινωνικά τους τεχνίτες, θεωρώντας ότι οι τεχνικές εργασίες δεν είχαν καμία αυταταξία, επειδή αποτελούσαν απλά μέσα για την επίτευξη σκοπών, τους οποίους υποτίθεται ότι καθόριζαν μόνο οι λόγιοι. Οι τεχνίτες, αντίθετα, είχαν επανειλημμένως εναντιωθεί στην ελιτίστικη απαξίωση του δημιουργικού τους έργου, διεκδικώντας την αξιοπρέπεια, τη δημιουργικότητα, και την κοινωνική-πολιτισμική αναγνώριση της συνεισφοράς του κλάδου τους.
Οι τεταμένες και ενίοτε εχθρικές σχέσεις μεταξύ λογίων και τεχνιτών συνεχίστηκαν από τον Αριστοτέλη μέχρι και τον 19ο ένατο αιώνα, με εξαίρεση ίσως κάποιους φυσικούς φιλόσοφους, όπως π.χ. ο Francis Bacon. Μόνο τον τελευταίο αιώνα, ο ρόλος της τεχνολογίας και των τεχνιτών αναβαθμίστηκε τόσο κοινωνικοοικονομικά όσο και γνωσιακά, επειδή η τεχνολογία θεωρήθηκε -και εξακολουθεί εσφαλμένα να θεωρείται- ως «εφαρμοσμένη επιστήμη». Κάτι που, όπως αποκαλύπτει ο Schatzberg σε αυτό το βιβλίο, αποτελεί σοβαρή γνωστική παρανόηση, που οδηγεί σε ιδιαίτερα καταστροφικές πολιτικές διαχείρισης, τόσο της επιστήμης όσο και της τεχνολογίας!
Πρόκειται για ένα βιβλίο απαιτητικό, ανατρεπτικό, αλλά και ιδιαιτέρως απολαυστικό, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης άψογα μεταφρασμένο από τον Θωμά Τσακαλάκη και επιμελημένο από τον Τέλη Τύμπα. Η ακριβής ελληνική απόδοση αυτού του δύσκολου κειμένου συνοδεύεται από τις πολυάριθμες και ιδιαιτέρως διαφωτιστικές υποσημειώσεις του μεταφραστή, οι οποίες λειτουργούν ως σύντομα διευκρινιστικά σχόλια που συμβάλλουν στην ουσιαστική κατανόηση των δύσκολων όρων και των πρωτότυπων ιδεών του συγγραφέα.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
Ο Στιούαρτ Ράσελ θεωρείται διεθνώς ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στο πεδίο έρευνας της Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά, ταυτόχρονα, και ένας από τους πιο σοβαρούς ερευνητές των κοινωνικών και ανθρωπολογικών συνεπειών της ανάπτυξης υπολογιστικών συστημάτων που ήδη διαθέτουν κάποιες ισότιμες νοητικές ικανότητες με τους ανθρώπους, ενώ στο μέλλον θα αποκτήσουν πολύ ανώτερες.
Πράγματι, τι θα συμβεί αν, όπως όλα δείχνουν, καταφέρουμε να δημιουργήσουμε υπολογιστικά συστήματα που θα είναι πολύ πιο ευφυή και ικανά από τους δημιουργούς τους; Και πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε -από τώρα!- ότι αυτές οι, κατά τα άλλα, υπερνοήμονες μηχανές θα εκτελούν πάντα τις επιθυμίες μας και όχι τις δικές τους;
Αυτά είναι τα δύο βασικά ερωτήματα που απασχολούν τη σκέψη και τις έρευνες του Στιούαρτ Ράσελ την τελευταία δεκαετία, στα οποία επιχειρεί να απαντήσει με το νέο και πολυσυζητημένο βιβλίο του «Συμβατή με τον άνθρωπο;», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Τραυλός». Με τρόπο έξυπνο και διαυγή περιγράφει σε αυτό το βιβλίο όχι μόνο όλες τις θετικές και ευεργετικές δυνατότητες των νοημόνων μηχανών, αλλά και τις άκρως καταστροφικές συνέπειες που θα είχε η απώλεια ελέγχου από τον άνθρωπο των μελλοντικών υπερνοημόνων μηχανών.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα (κεφάλαιο 1 έως 3) εξετάζει την επιστημονική έννοια της «νοημοσύνης» στους ανθρώπους και στις μηχανές. Η δεύτερη ενότητα (κεφάλαιο 4 έως 6) παρουσιάζει τα προβλήματα που ήδη προκύπτουν από την κατασκευή και τη χρήση νοημόνων μηχανών, και ειδικότερα το δυσεπίλυτο πρόβλημα του ελέγχου πάνω στα ολοένα και πιο ευφυή συστήματα. Γιατί, όπως εξηγεί ο Ράσελ, οι μηχανές με υψηλές νοητικές ικανότητες γίνονται υπερβολικά επικίνδυνες.
Ετσι, στην τρίτη ενότητα (κεφάλαιο 7 έως 10), παρουσιάζει αναλυτικά την ασυνήθιστη λύση που προτείνει για το πρόβλημα του ελέγχου των αυριανών συστημάτων ΤΝ. Μια αναμφίβολα ριζοσπαστική «λύση», αφού επιβάλλει να μην προγραμματίζουμε ποτέ τις υπερνοήμονες μηχανές ώστε να εκτελούν κάποιον σαφώς προσδιορισμένο και ακριβή στόχο, και άρα να μην διαθέτουν ένα αυστηρά προκαθορισμένο και ανελαστικό πρόγραμμα δράσης. Δηλαδή το ακριβώς αντίθετο από αυτό που κάνουν σήμερα οι περισσότεροι συνάδελφοί του όταν εκπαιδεύουν μηχανές με υψηλές νοητικές ικανότητες!
Γνωρίζοντας εξ αρχής ότι δεν θα μπορούσε να προσφέρει -ούτε στον εαυτό του ούτε στους αναγνώστες- οριστικές απαντήσεις, ο συγγραφέας «αρκείται» στο κάθε άλλο παρά εύκολο έργο της συστηματικής επιστημονικής ιχνηλάτησης της δυνατότητας να προγραμματίζουμε με εντελώς διαφορετικά κριτήρια της μελλοντικές υπερνοήμονες μηχανές.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
Ποιος αμφιβάλλει ότι οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν πλέον εισέλθει ανεπιστρεπτί στη νέα ιστορική εποχή των αλγορίθμων; Η πανταχού παρουσία των αλγορίθμων, στους οποίους βασίζεται η λειτουργία όλων των ψηφιακών μηχανών -π.χ. τα κινητά, οι υπολογιστές κ.ά.- έχει μεταμορφώσει -άλλοτε διευκολύνοντας και άλλοτε δυσχεραίνοντας- κάθε πτυχή της ζωής μας.
Με ή παρά τη θέλησή μας, λοιπόν, είμαστε υποχρεωμένοι να καταφεύγουμε διαρκώς σε κάποια μορφή αλγοριθμικής τεχνολογίας. Ολοι χρησιμοποιούμε καθημερινά -αλλά συνήθως ανεπίγνωστα- διάφορες ψηφιακές μηχανές, χωρίς κατά κανόνα να γνωρίζουμε τίποτα για τις επιστημονικές προϋποθέσεις και τις μεγάλες τεχνολογικές καινοτομίες που οδήγησαν στην εμφάνιση αυτών των φαινομενικά μαγικών εργαλείων.
Το βιβλίο «Η εποχή των αλγορίθμων», που κυκλοφορεί πολύ καλά μεταφρασμένο από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, απευθύνεται σε όσους αναγνώστες προβληματίζονται για το ευρύτατο φάσμα των εφαρμογών και για τις καταστροφικές συνέπειες της τεχνολογίας των αλγορίθμων, που έχει ήδη επιφέρει δραματικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της ιδιωτικής και της συλλογικής μας ζωής.
Πώς εξηγείται, όμως, ότι όλο και περισσότεροι χρήστες της νέας τεχνολογίας θεωρούν τους αλγορίθμους ως τη βασική αιτία όλων σχεδόν των προσωπικών και κοινωνικών τους δεινών; Σύμφωνα με τη διάγνωση των συγγραφέων αυτού του καλογραμμένου και πυκνού θεματικά βιβλίου, πρόκειται για την πιο πρόσφατη ιστορικά εκδήλωση της διαχρονικής τεχνοφοβίας, δηλαδή της τεχνολογικής δυσανεξίας και ανασφάλειας των περισσότερων ανθρώπων απέναντι στις νέες τεχνολογικές πρακτικές.
Αυτή η ανασφάλεια δεν οφείλεται τόσο στην ίδια την τεχνολογία των αλγορίθμων αλλά στο ότι, πολύ συχνά, οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να τη χρησιμοποιούν χωρίς να γνωρίζουν τίποτα για την ιδιαίτερη φύση και τις πραγματικές δυνατότητες των νέων μηχανών. Και όπως ορθά επισημαίνουν οι συγγραφείς, οι περισσότεροι «τρέμουμε τους αλγορίθμους, γιατί φαντάζουν μυστηριώδεις, µε απόκοσμες δυνάμεις και προθέσεις κακές».
Ετσι, στο καθένα από τα 20 κεφάλαια του βιβλίου τους, υποβάλλουν σε αυστηρό ορθολογικό έλεγχο τις πιο τρομοκρατικές εικασίες και καταφεύγοντας σε πολύ απτά παραδείγματα καταφέρνουν να αποδομήσουν τις αδικαιολόγητες τεχνοφοβικές αντιδράσεις μας. Η θεραπευτική στρατηγική που υιοθέτησαν για να αποδομήσουν τις πιο φοβικές αντιδράσεις είναι να διαχωρίζουν επιμελώς τις αλήθειες από τα ψεύδη, να διαφοροποιούν δηλαδή συστηματικά τις υπαρκτές απειλές από τις τρομολαγνικές φαντασιώσεις, τους βάσιμους και δικαιολογημένους φόβους από τις εντελώς αστήρικτες ή παρανοϊκές ανησυχίες.
Πάντως, οι συγγραφείς αναγνωρίζουν ρητά ότι οι εφαρμογές της τεχνολογίας των αλγορίθμων, όπως και οι προηγούμενες τεχνολογικές καινοτομίες, ενδέχεται να έχουν τόσο θετικές όσο και αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις. Ομως, οι κατά τα αλλά πανίσχυρες αλγοριθμικές τεχνολογίες δεν διαθέτουν, από μόνες τους, καλές ή κακές προθέσεις, ανεξάρτητες από τους δημιουργούς, τους χρήστες και τις κοινωνίες που τις υιοθετούν!
Το βιβλίο υπογράφουν δυο κορυφαίοι Γάλλοι επιστήμονες: Ο Serge Abiteboul είναι διευθυντής ερευνών στο INRIA (Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique) και µέλος του διοικητικού συμβουλίου του ARCEP (Autorité de Régulation des Communications Électroniques et des Postes). Εχει διατελέσει επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, ενώ υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος της εταιρείας Xyleme.
Ο Gilles Dowek είναι διαπρεπής ερευνητής και θεωρητικός στον τομέα της Επιστήμης των Υπολογιστών και συγγραφέας ειδικών μελετών και δημοφιλών βιβλίων σχετικά µε τη γνωσιολογία της Επιστήµης των Υπολογιστών και τη δεοντολογία στον ψηφιακό κόσµο. Το βιβλίο του «Computation, Proof, Machine» (Cambridge University Press) τιμήθηκε µε το βραβείο φιλοσοφίας της Γαλλικής Ακαδημίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog TEO O ΜΑΣΤΟΡΑΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.