Ο πρώτος φιλόσοφος

O Θαλής o Μιλήσιος προέβλεψε δημόσια και με μεγάλη ακρίβεια την ολική ηλιακή έκλειψη της 28ης Μαΐου του 585 π.Χ. Εως τότε οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι οι ηλιακές εκλείψεις προκαλούνται από τη θέληση κάποιας θεότητας. (ΦΩΤ.SHUTTERSTOCK)

ΔΙΟΝΥΣΗΣ Π. ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ*

Σε μία ακριβώς εβδομάδα, την Κυριακή 21 Ιουνίου, ο Ηλιος θα φτάσει στο θερινό ηλιοστάσιο, το βορειότερο σημείο της εκλειπτικής, σηματοδοτώντας έτσι την αρχή της εποχής του καλοκαιριού!

Την ίδια εκείνη ημέρα θα έχουμε επίσης και μια δακτυλιοειδή έκλειψη του Ηλίου, ένα φαινόμενο που από τη χώρα μας θα το δούμε ως μερική έκλειψη η οποία θα καλύψει περίπου το 20% του ηλιακού δίσκου και, ως εκ τούτου, δεν θα είναι τόσο θεαματικό όσο μια ολική ηλιακή έκλειψη που είναι όντως και ασυνήθιστη και θεαματική, ενώ η πρόβλεψή της δεν ήταν καθόλου εύκολη.

Και όμως, αυτή η σχεδόν αδύνατη πρόβλεψη έγινε πραγματικότητα από τον μεγαλύτερο αρχαίο Ελληνα φιλόσοφο, τον Θαλή τον Μιλήσιο. Σύμφωνα με την αναφορά που καταχώρισε ο Ηρόδοτος (485-420 π.Χ.) στην «Ιστορία» του, και την οποία επανέλαβε αργότερα ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.) στο έργο του «Naturalis Historia», ο Θαλής προέβλεψε δημόσια και με μεγάλη ακρίβεια την ολική ηλιακή έκλειψη της 28ης Μαΐου του 585 π.Χ., γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του εξαετούς πολέμου μεταξύ των Μήδων και των Λυδών.

Οι προεπιστημονικοί πολιτισμοί θεωρούσαν ότι οι ηλιακές εκλείψεις προκαλούνται από τη θέληση κάποιας ισχυρής θεότητας. Ο Θαλής, όμως, δεν αναφέρεται σε θεότητες, αλλά αναρωτιέται για το τι είναι αυτό που προκαλεί το φαινόμενο.

Με αυτή την έννοια, η θεωρία του Θαλή για τις ηλιακές εκλείψεις είναι η πρώτη επιστημονική θεωρία που γνώρισε η Ιστορία. Σύμφωνα με τον Θαλή, η έκλειψη του Ηλίου οφείλεται στη σκιά της Σελήνης που πέφτει πάνω στη Γη. Αρα και η Σελήνη είναι ένα γεώδες σώμα, που φωτίζεται από τον Ηλιο, είναι δηλαδή ένα σώμα ετερόφωτο.

Η διαρκής μάλιστα ενασχόληση του Θαλή με τις εκλείψεις έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στην πνευματική παράδοση που άφησε πίσω του, ενώ μπορούμε με αρκετή σιγουριά να θεωρήσουμε τη δεκαετία του 580 π.Χ. ως τη χρονολογία γέννησης της ελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας θεωρητικής επιστήμης. Ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας θεωρούσαν τον Θαλή τον πρώτο φιλόσοφο της Ιστορίας και τον πρώτο από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, ενώ ο Μπέρτραντ Ράσελ έλεγε ότι «η δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον Θαλή». Διότι ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με βάση τις διάφορες φυσικές διαδικασίες.

Ο Θαλής προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσμο μέσα από τα μάτια της επιστήμης και να εξηγήσει φυσικά φαινόμενα χωρίς να χρησιμοποιεί αναφορές στη μυθολογία, όπως γινόταν μέχρι την εποχή του.

Μεταξύ πολλών άλλων μέτρησε τη διάρκεια του έτους και περιέγραψε τις τροπές και τις ισημερίες στο ομώνυμο βιβλίο του, ενώ από τις ελκτικές ιδιότητες που έχει το ήλεκτρο, το κεχριμπάρι δηλαδή, ανακάλυψε τον ηλεκτρισμό, αλλά και τον μαγνητισμό από τις ελκτικές ιδιότητες του ορυκτού μαγνητίτη.

Και όλα αυτά δεν ήταν παρά μερικά μόνον από τα δεκάδες παρόμοια επιτεύγματα που δίκαια έδωσαν στον Θαλή τον τίτλο του «πατέρα της φιλοσοφίας». Γιατί ο Θαλής υπήρξε όντως μια αληθινά πολυεπίπεδη προσωπικότητα, αλλά πάνω απ’ όλα ήταν ένας βαθύς μελετητής και μεγάλος δάσκαλος με παρά πολύ μεγάλη επιρροή σε όλους σχεδόν τους μεταγενέστερους προσωκρατικούς φιλοσόφους, που ακολούθησαν τα χνάρια του στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τεκμηριωμένες, αδιαμφισβήτητες και αληθείς πεποιθήσεις για τα φυσικά φαινόμενα και τα ουράνια σώματα χρησιμοποιώντας ως εργαλεία τους τη λογική και την επιστήμη και όχι τους μύθους και τους θρύλους.

Τα ταξίδια του στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία τού έδωσαν την ευκαιρία να διαμορφώσει νέες και ριζοσπαστικές ιδέες για τη φύση και τον κόσμο· έναν κόσμο που ήταν αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφόρων φυσικών δυνάμεων και όχι θεϊκών παρεμβάσεων, που διαφεντεύεται από νόμους και κανόνες και γι’ αυτό κατανοήσιμος.

Με άλλα λόγια, οι ιδέες του Θαλή και των άλλων Μιλησίων δημιούργησαν μια γέφυρα μεταξύ δύο κόσμων, τον κόσμο του μύθου και τον κόσμο του νου. Με τη δημιουργία της Ιωνικής Σχολής για τη φυσική φιλοσοφία θεμελίωσε την κριτική παράδοση, ενώ η παρουσία του σημάδεψε τη μετάβαση από τη διατύπωση ανεύθυνων ισχυρισμών στη διατύπωση υπεύθυνων διατυπώσεων οι οποίες βασίζονται σε λογικά επιχειρήματα για όσα δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθούν.

Οι μοναδικές γνώσεις του κατάφεραν μέσω αυτής της Σχολής να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές επιστημόνων, όπως ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης και ο Πυθαγόρας. Ο περίφημος αυτός Μιλήσιος πέθανε τελικά από ηλίαση παρακολουθώντας την 58η Ολυμπιάδα (548-545 π.Χ.).

* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

https://www.kathimerini.gr/1082465/article/epikairothta/episthmh/o-prwtos-filosofos?fbclid=IwAR3ysjPTGAT_XEyBpmBfWVCKVzJ3tL6CS-0ReNcUESyJGbG-deeLHwMzSAo