Η ανθρωπογενής υποβάθμιση της Βιόσφαιρας

Συντάκτης: Σπύρος Μανουσέλης

Εξήντα πέντε εκατομμύρια χρόνια μετά την οριστική εξάλειψη των δεινοσαύρων, η Γη φαίνεται πως βιώνει μια νέα μαζική εξαφάνιση, την έκτη κατά σειρά στη μακρά ιστορία της ζωής.



Η συντελούμενη καταστροφή της βιοποικιλότητας έχει ήδη αποδεκατίσει τους περισσότερους έμβιους πληθυσμούς και στο άμεσο μέλλον η κατάσταση προβλέπεται να χειροτερέψει, αφανίζοντας περίπου το 50% των ειδών που υπάρχουν σήμερα.

Σε τι οφείλεται αυτή η νέα πλανητικής κλίμακας καταστροφή;

Μια σειρά από «εξωγενείς» και φαινομενικά ανεξάρτητους παράγοντες, όπως η ταχύτατη κλιματική αλλαγή, η γεωλογική υπερεκμετάλλευση σε συνδυασμό με τη συστηματική υποβάθμιση των περισσότερων οικοσυστημάτων, ευθύνονται από κοινού για τον επιταχυνόμενο, χρόνο με τον χρόνο, αφανισμό ολοένα και περισσότερων βιολογικών ειδών και οδηγούν αναπόδραστα στην 6η μαζική εξαφάνιση που, όπως όλα δείχνουν, έχει ήδη ξεκινήσει.
Ο ρόλος του ανθρώπινου είδους
στην έκτη μαζική εξαφάνιση της ζωής (ΙΙ)



Ολοι συμφωνούν πρόθυμα και κυρίως ανέξοδα ότι η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι αποφασιστικής σημασίας για την ισορροπία και την εύρυθμη λειτουργία των γήινων οικοσυστημάτων και κατ’ επέκταση για τη σταθερότητα και την επιβίωση των ανθρώπινων κοινωνιών.

Παρ’ όλα αυτά, η εντονότατη πίεση που ασκείται από τη μαζική παρουσία και τις αδηφάγες διαθέσεις του είδους μας καταλήγει στην πλήρη απορρύθμιση των γήινων οικοσυστημάτων οδηγώντας, κυρίως τους δύο τελευταίους αιώνες, στον μαζικό αφανισμό αναρίθμητων ζωικών και φυτικών ειδών. Αυτή η δραματικά επιταχυνόμενη, στις μέρες μας, μείωση της βιοποικιλότητας περιγράφεται από τους ειδικούς με καταστροφολογικούς όρους ως η «6η μαζική εξαφάνιση».

Πράγματι, την τελευταία δεκαετία ολοένα και περισσότερες εκθέσεις από τις ειδικές επιτροπές διεθνών οργανισμών προειδοποιούν τις τοπικές κυβερνήσεις και τη διεθνή κοινότητα ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα της 6ης μαζικής εξαφάνισης, ενώ ένας διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός κορυφαίων επιστημόνων υποστηρίζει ότι αυτή έχει ήδη ξεκινήσει.

Ωστόσο, όλοι ανεξαιρέτως συμφωνούν για το ότι τα αίτια αυτής της καταστροφικής πορείας είναι «ανθρωπογενή»: τόσο για τον πλανητικής κλίμακας αποδεκατισμό της βιοποικιλότητας όσο και για την ταχύτατη επιδείνωση των κλιματικών-οικολογικών συνθηκών ευθύνεται το ανθρώπινο είδος. Υπάρχουν, άραγε, επαρκή στοιχεία, και ποια ακριβώς, για μια τόσο δυσοίωνη διάγνωση;

Οπως αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο, η εξάλειψη μέσω της φυσικής επιλογής ορισμένων μεμονωμένων ζωικών ειδών είναι ένα σύνηθες και αναμενόμενο βιολογικό φαινόμενο, επειδή συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάδυση και την εξέλιξη νέων μορφών ζωής.

Πρόκειται μάλιστα για μια αναπόφευκτη φυσική διεργασία, που οφείλεται στο αντιδιαισθητικό ίσως αλλά πολλαπλώς επιβεβαιωμένο γεγονός ότι η εξελικτική πορεία της ζωής δεν είναι τελεολογική, δηλαδή νομοτελειακά προδιαγεγραμμένη είτε από τη Φύση είτε από κάποιον πάνσοφο Δημιουργό.

Απόδειξη αυτού του γεγονότος είναι ότι από τις απαρχές της ζωής -πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια- μέχρι σήμερα έχει εξαλειφθεί πάνω από το 99,6% των ειδών που ζούσαν κάποτε στον πλανήτη μας!

Αν η εξέλιξη και η μελλοντική πορεία της ζωής ήταν όντως προδιαγεγραμμένες, όπως αφελώς ισχυρίζονται κάποιοι, προς τι αυτή η εκατόμβη από εξαφανισμένα είδη;

Παρ’ ότι η εξάλειψη μεμονωμένων ειδών είναι απολύτως φυσική και αναμενόμενη εξελικτική διεργασία, η «μαζική εξαφάνιση» της πλειονότητας των ειδών και των ανώτερων ταξινομικών ομάδων που έζησαν σε μια δεδομένη γεωλογική εποχή αποτελεί, αντίθετα, ένα εντελώς απρόσμενο και σχετικά σπάνιο εξελικτικό «επεισόδιο». Κάτι που επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι τα τελευταία 550 εκατομμύρια χρόνια έχει συμβεί μόνο πέντε φορές.

Πρόκειται για τις περίφημες πέντε μαζικές εξαφανίσεις που γνώρισε η εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη μας και οι οποίες, κάθε φορά που συνέβησαν, οδήγησαν στον οριστικό αφανισμό του 65% έως το 90%, περίπου, των μέχρι τότε επιτυχημένων μορφών ζωής (βλ. «Εφ.Συν.» 1.9.18).

Σε προηγούμενες γεωλογικές εποχές, τέτοια επεισόδια των μαζικών εξαφανίσεων είχαν προκληθεί άλλοτε από μεγάλες οικολογικές αλλαγές (π.χ. στη σύσταση της ατμόσφαιρας ή των ωκεανών) και άλλοτε από μη προβλέψιμες εξωγενείς αιτίες, όπως π.χ. η πτώση στη Γη ενός αστεροειδούς ή ενός κομήτη που, πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, κατά τα τέλη της Κρητιδικής περιόδου, προκάλεσε τον μαζικό αφανισμό των δεινοσαύρων και μαζί με αυτούς του 75% των ειδών που ζούσαν τότε στη Γη.

Ο νέος μαζικός εξολοθρευτής



Αντίθετα, στην περίπτωση της τελευταίας, 6ης μαζικής εξαφάνισης ο βασικός πρωταγωνιστής και υπαίτιος φαίνεται πως είναι ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens), ο οποίος χάρη στις ιδιαίτερες νοητικές και κοινωνικές-πολιτισμικές του ικανότητες κατάφερε να αναδειχθεί σε ένα ταχύτατα εξελισσόμενο και επιτυχημένο βιολογικό είδος και πιο πρόσφατα (τα τελευταία 10 χιλιάδες χρόνια) σε ηγεμονικό βιολογικό είδος που είναι σε θέση όχι απλώς να εκμεταλλεύεται λυσσαλέα αλλά να αλλάζει, προς ίδιον όφελος, τον πλανήτη που τον φιλοξενεί.

Ετσι, σταδιακά άλλα πάντοτε απερίσκεπτα, το ανθρώπινο είδος έγινε ο αποφασιστικός απορρυθμιστικός παράγοντας-καταστροφέας της ζωής πάνω στη Γη.

Τους δύο τελευταίους αιώνες, μάλιστα, χάρη στη διαρκή τεχνοεπιστημονική και βιομηχανική επανάσταση, η καταστροφική επιρροή του είδους μας, η οποία μέχρι τότε ήταν τοπικά περιορισμένη, πήρε πλανητικές διαστάσεις.

Οσο για το παρόν, αν είναι σωστοί οι υπολογισμοί που προκύπτουν από κάποιες μελέτες, τότε η συστηματική οικολογική αποδόμηση και υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων του πλανήτη από τον άνθρωπο σε συνδυασμό με τις ακραίες κλιματικές αλλαγές οδηγούν σε οριστικό αφανισμό από 10 έως 690 είδη έμβιων οργανισμών την εβδομάδα!

Η υψηλή νοημοσύνη στην υπηρεσία της καταστροφής



Σύμφωνα με μια εντυπωσιακή έρευνα που δημοσιεύτηκε πριν από έναν χρόνο στο εγκυρότατο περιοδικό «PNAS» της Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America) από το 1900 μέχρι σήμερα έχει χαθεί οριστικά ένας ασύληπτος αριθμός ειδών.

Την έρευνα υπογράφουν τρεις διαπρεπείς επιστήμονες, ο Μεξικανός Gerardo Ceballos και οι Αμερικανοί Paul Ehrlich και Rodolfo Dirzo. Χαρτογραφώντας τις γεωγραφικές περιοχές όπου ζουν 27 χιλιάδες είδη πτηνών, αμφίβιων, ερπετών, διαπίστωσαν ότι πάνω από το 50% των ζωικών οργανισμών που ζούσαν στη Γη δεν υπάρχει πια, και το ίδιο ισχύει για δισεκατομμύρια ζωικούς πληθυσμούς.

Επιπλέον, αναλύοντας τις πληθυσμιακές απώλειες σε 177 είδη θηλαστικών από το 1990 μέχρι το 2015, ανακάλυψαν ότι στα είδη που εξέτασαν οι οικότυποι όπου ζούσαν μειώθηκαν κατά 30%, ενώ σε 71 είδη θηλαστικών ο πληθυσμός τους μειώθηκε πάνω από 80%.

Σε παρόμοια συμπεράσματα έχει καταλήξει μια ατελείωτη σειρά από οικολογικές, κλιματικές και γεωεπιστημονικές έρευνες, όπως η πρόσφατη διεθνής έρευνα του, κατά τα άλλα, συντηρητικού οικολογικού οργανισμού WWF (Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση), η οποία διαπίστωσε ότι «από το 1970 έως το 2012, έχει απολεσθεί το 58% του πλούτου της ζωής πάνω στη Γη όσον αφορά την πανίδα των σπονδυλωτών».

Μια μαζική απώλεια σε βιο-πλούτο για την οποία ευθύνονται αποκλειστικά οι ανθρωπογενείς καταστροφές.

Υπάρχουν, πάντως, και ορισμένοι επιφανείς επιστήμονες που δεν συμφωνούν ότι η έκτη μαζική εξαφάνιση έχει ήδη αρχίσει. Για παράδειγμα, ο καθηγητής Dough Erwin, διεθνούς φήμης παλαιοντολόγος στο Smithsonian Institution στις ΗΠΑ, δήλωσε: «Αν συνεχίσουμε έτσι, η έκτη μαζική εξαφάνιση θα έλθει γρήγορα, όμως δεν συντελείται ακόμη. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ακόμη χρόνος για να αποφύγουμε την Αποκάλυψη».

Πολύ πιο αισιόδοξος εμφανίζεται ο Chris D. Thomas, καθηγητής βιολογικών επιστημών στο βρετανικό Πανεπιστήμιο York, ο οποίος ισχυρίζεται ότι αυτά τα καταστροφικά σενάρια υποτιμούν τις προσαρμοστικές ικανότητες της φύσης: «Στην ιστορία της Γης τα είδη επιβιώνουν μεταναστεύοντας σε νέους βιότοπους».

Το ερώτημα είναι αν ο άνθρωπος, ως νοήμον βιολογικό είδος, θα έχει τον απαραίτητο χρόνο και κυρίως τον τρόπο για να ανακαλύψει ή να δημιουργήσει τους ανύπαρκτους, για την ώρα, βιότοπους.

Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι ακόμη κι αυτές οι φαινομενικά καθησυχαστικές αντιρρήσεις δεν αμφισβητούν την επικείμενη έλευση μιας μαζικής εξαφάνισης των κυρίαρχων (σήμερα) μορφών ζωής.

Η πλανητική θερμοπληξία γεννά πανικό




Μια πολύ πρόσφατη έρευνα σχετικά με την συντελούμενη στις μέρες μας κλιματική αλλαγή επιχείρησε να κατανοήσει πώς συνδέεται η ανθρώπινη θνησιμότητα με τους φετινούς σφοδρότατους καλοκαιρινούς καύσωνες στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές του πλανήτη καθώς και με την ασυνήθιστη άνοδος της θερμοκρασίας στο βόρειο ημισφαίριο και ειδικότερα στη Βόρεια Ευρώπη, όπου τους καλοκαιρινούς μήνες επικρατούν πολύ πιο χαμηλές θερμοκρασίες.

Με βάση τα δεδομένα που συνέλεξαν οι ερευνητές δημιούργησαν ένα μοντέλο για την ιδιαίτερα ανησυχαστική δυναμική αυτών των φαινομένων στο μέλλον.

Ετσι για τις επόμενες δεκαετίες, σε αυτές τις γεωγραφικές περιοχές προβλέπεται ασυνήθιστη αύξηση της θερμοκρασίας και η εμφάνιση απανωτών κυμάτων καύσωνα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Συγκρίνοντας τα δεδομένα σχετικά με την ανθρώπινη θνησιμότητα σε 412 κοινότητες από 20 διαφορετικά έθνη κατά τη χρονική περίοδο 1971-2010 οι ερευνητές δημιούργησαν ένα μοντέλο για το χρονικό διάστημα 2031-2080 σύμφωνα με το οποίο στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές (Βραζιλία, Κολομβία, Φιλιππίνες κ.α.) προβλέπει αύξηση της θνησιμότητας από καύσωνες κατά 775%!

Οσο για την ευρωπαϊκή ήπειρο και ειδικότερα για τη Μεσόγειο οι αντίστοιχες τιμές είναι πολύ πιο χαμηλές, αλλά κάθε άλλο παρά εφησυχαστικές, δεδομένου ότι τα μελλοντικά κύματα καύσωνα στη γειτονική Ιταλία προβλέπεται να αυξήσουν τη θνησιμότητα από το 45% στις αραιοκατοικημένες περιοχές έως και 248% στις μεγαλουπόλεις.

Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την εκτενή διεθνή έρευνα, αν συνεχιστεί με τους σημερινούς ρυθμούς η ρύπανση της ατμόσφαιρας, τότε στο τέλος του τρέχοντος αιώνα το 74% του ανθρώπινου πληθυσμού θα αναγκαστεί να ζει εκτεθειμένο σε κυριολεκτικά θανατηφόρα κύματα καύσωνα.

Η αξία της συγκεκριμένης έρευνας, καθώς και πολλών άλλων σχετικών ερευνών, είναι ότι μας επιτρέπουν να συνειδητοποιήσουμε τις καταστροφικές συνέπειες της ανθρωπογενούς κλιματικής καταστροφής, η οποία ενδέχεται βραχυπρόθεσμα να πλήττει περισσότερο τις πιο θερμές, πιο φτωχές και πολυπληθείς περιοχές του πλανήτη, όμως μεσομακροπρόθεσμα αφορά το σύνολο της ανθρωπότητας.

Αν από τώρα οι πολιτείες δεν λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να σταματήσουν ή, τουλάχιστον, να επιβραδύνουν την υπερθέρμανση του πλανήτη, τότε τα θανατηφόρα κύματα καύσωνα μοιραία θα αυξηθούν σε ένταση, συχνότητα και διάρκεια με ολέθριες συνέπειες όχι μόνο για το ανθρώπινο είδος αλλά και για το σύνολο της χλωρίδας και της πανίδας που ζει σε αυτές τις περιοχές.
Έντυπη έκδοση

http://www.efsyn.gr/arthro/i-anthropogenis-ypovathmisi-tis-viosfairas