Καουτσούκ: Το υλικό που όλοι χρειαζόμαστε, τελειώνει

Η κλιματική αλλαγή, ο καπιταλισμός και οι αρρώστιες, απειλούν να πλήξουν ανεπανόρθωτα τα δέντρα καουτσούκ, ολόκληρου του πλανήτη. Μήπως λοιπόν πρέπει να βρούμε εναλλακτικές πηγές καουτσούκ, πριν να είναι πλέον πολύ αργά;

Γιατί το καουτσούκ είναι τόσο αναγκαίο;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το καουτσούκ είναι ένα εξαιρετικά σκληρό, εύκαμπτο και αδιάβροχο υλικό. Με αυτό, τοποθετούνται λάστιχα στα οχήματα, σόλες στα παππούτσια μας, προστατεύει τα καλώδια και άλλα ηλεκτρολογικά εξαρτήματα. Χρησιμοποιείται σε προφυλακτικά, σε ρούχα, σε μπάλες ποδοσφαίρου και σε λαστιχάκια. Τον τελευταίο χρόνο, μάλιστα, λόγω της πανδημίας, έχει παίξει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην κατασκευή των εξοπλισμών προστασίας που φοράνε οι γιατροί και οι νοσηλευτές σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στην πραγματικότητα, είναι τόσο μεγάλη η σημασία του καουτσούκ σαν αγαθό, που περιλαμβάνεται στη λίστα των «Ζωτικών πρώτων υλών», της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Δυστυχώς όμως, υπάρχουν σημάδια ότι το καουτσούκ στην Γη, τελειώνει. Οι αρρώστιες, η κλιματική αλλαγή και και η «βουτιά» στις τιμές του αγαθού, είναι μερικοί παράγοντες που έχουν συμβάλλει σ’ αυτήν την κατεύθυνση, με αποτέλεσμα, οι επιστήμονες, να αναζητούν μια λύση, άμεσα.

Πως φτάσαμε στο σημείο να τελειώνει το καουτσούκ;

Οι παγκόσμιες προμήθειες καυτσούκ λοιπόν, σχεδόν 20 εκατομμύρια τόνοι τον χρόνο, παράγονται σχεδόν αποκλειστικά από μικροκαλλιεργητές σε τροπικά δάση. Εκατομμύρια από τέτοιους μικροκαλλιεργητές, φυτεύουν δέντρα στην Ταϊλάνδη, στην Ινδονησία, στην Κίνα και στη Δυτική Αφρική. Το αξιοσημείωτο εδώ είναι πως, αυτοί οι καλλιεργητές, παρέχουν το 85% των παγκόσμιων προμηθειών σε καουτσούκ.

Όμως αυτές οι προμήθειες κινδυνεύουν. Το δέντρο Hevea brasiliensis του Αμαζονίου, δεν πωλείται πλέον, εξαιτίας μιας ασθένειας, της Pseudocercospora ulei (South American leaf blight of rubber), η οποία είχε καταστρέψει την βιομηχανία καουτσούκ και στη Νότια Αφρική κατά τη δεκαετία του ‘30, ενώ, αυτή την στιγμή, η άφιξη της ασθένειας και στην Ασία, θεωρείται σχεδόν αναπόφευκτη.

Παράλληλα, οι καλλιεργητές σε όλη τη Γη, ήδη αντιμετωπίζουν πολλές τέτοιες ασθένειες, με την κλιματική αλλαγή να έχει παίξει και εκείνη το ρόλο της, καθώς η παραγωγή καουτσούκ στην Ταϊλάνδη, «χτυπήθηκε» αρκετά από πλημμύρες και έντονη ξηρασία τα τελευταία χρόνια, που συνέβαλαν σημαντικά και στην διασπορά επικίνδυνων μικροοργανισμών για τις καλλιέργειες.

Η αλήθεια βέβαια είναι πως, μια ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση για καυτσούκ, την ώρα που οι προμήθειες του λιγοστεύουν, θα ήταν, κανονικά, μια ευχάριστη είδηση για τους καλλιεργητές, καθότι, με την αύξηση των τιμών που θα ερχόταν, η βιομηχανία του καουτσούκ θα γινόταν ακόμα πιο επικερδής.

Κι’ όμως, σε αυτή την περίπτωση, η κατάσταση είναι διαφορετική. Η τιμή του καουτσούκ ορίζεται από την Shanghai Futures Exchange, όπου οι μεσίτες, εκτιμούν την αξία του του αγαθού αυτού, παράλληλα με άλλα προϊόντα, όπως ο χρυσός, το αλουμίνιο και τα καύσιμα.

«Δεν έχει καμία σχέση η τιμή με το κόστος παραγωγής», λέει ο Robert Meyer, συνιδρυτής της εταιρείας πώλησης καουτσούκ Halcyon Agri, στο BBC.

Η τιμή του καουτσούκ ανά τόνο, μπορεί να αλλάξει ακόμη και τρεις φορές από τον έναν μήνα στον άλλον, και τα τελευταία χρόνια, η αξία του, έχει πέσει πολύ χαμηλά.

Η κατάσταση αυτή, θέτει σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο το καουτσούκ του πλανήτη.

«Ο συλλογισμός που κάνουν οι μικροκαλλιεργητές είναι ότι το είσοδημα τους από το καουτσούκ, ισούται με την τιμή, την εργασία και τον όγκο», εξηγεί ο Meyer. Όμως, οι χαμηλές τιμές των τελευταίων ετών, αναγκάζουν τους καλλιεργητές να προσπαθούν να βγάλουν όσο το δυνατόν περισσότερο όγκο καουτσούκ από τα δέντρα, με αποτέλεσμα να τα αποδυναμώνουν και να τα κάνουν πιο ευάλωτα σε ασθένειες. Επίσης, οι χαμηλές τιμές, έχουν αποθαρρύνει και το φύτεμα νέων δέντρων, ενώ, παράλληλα, αρκετοί καλλιεργητές έχουν ήδη παρατήσει τις καλλιέργειες τους.

Η  Eleanor Warren-Thomas είναι μια ερευνήτρια στο Bangor University, της Ουαλίας, που έχει ασχοληθεί επιστημονικά με το αντικείμενο των καλλιεργειών καουτσούκ. «Το φοινικέλαιο και το καουτσούκ, αποφέρουν τα ίδια χρήματα αναλογικά με την έκταση, όμως το εργατικό κόστος είναι πολύ μεγαλύτερο για το καουτσούκ. Επειδή λοιπόν οι τιμές του καουτσούκ πέφτουν, οι μικροκαλλιεργητές δεν θέλουν να συνεχίσουν να το καλλιεργούν και φυτεύουν ή ασχολούνται με άλλα φυτά και προϊόντα», αναφέρει στο BBC.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες, συνηγορούν στο ότι, ο πλανήτης, βρίσκεται σε ένα σημείο που η προσφορά του καουτσούκ, δεν σχετίζεται με την ζήτηση, όπως προαναφέρθηκε. Μάλιστα, στο τέλος του 2019, το International Tripartite Rubber Council προειδοποίησε πως μόνο το 2020, η παραγωγή θα έχει μειωθεί κατά 7% σε σχέση με το 2019. Και τότε ήταν, που ήρθε η πανδημία.

Η ζήτηση μειώθηκε απευθείας, όσο οι χώρες έμπαιναν σε lockdown. Όμως, λίγο καιρό μετά όλα άλλαξαν. «Η ζήτηση αυξήθηκε, ξεπέρασε ακόμα και τις πιο υπερβολικές προβλέψεις», αναφέρει ο Meyer.

«Οι κινέζοι για παράδειγμα, αγόρασαν πάρα πολλά αυτοκίνητα, καθώς φοβούνταν για την υγεία τους, εάν χρησιμοποιούσαν μέσα μαζικής μεταφοράς. Αντίστοιχες ενέργειες, έγιναν σε πάρα πολλές ακόμα χώρες του κόσμου Η ζήτηση και πάλι ξεπέρασε την πρσόφορα. Πλέον, υπάρχει μια τρομερή έλλειψη καουτσούκ και το απόθεμα που κατέχουν οι κατασκευαστές ελαστικών είναι πολύ χαμηλό», δήλωσε ο Meyer.

Αν και το συνθετικό καουτσούκ μπορεί να παραχθεί μέσα από χημικές διεργασίες, το φυσικό καουτσούκ, έχει μοναδικές ιδιότητες. Το φυσικό καουτσούκ, είναι ένα προϊόν από το οποίο παράγονται γάντια, πολύ πιο ανθεκτικά σε σχέση με εκείνα από νιτρίλιο, ενώ, τα λάστιχα των αεροπλάνων από φυσικό καουτσούκ, έχουν πολύ μεγαλύτερη ελαστικότητα και αντοχή, που είναι απαράιτητη, ειδικά κατά την προσγείωση.

Ασφαλώς, ένα μέρος του προβλήματος είναι ότι οι πρόσφυγες που είναι υπεύθυνοι για να συλλέγουν το καουτσούκ, ακόμη δεν μπορούν σε αρκετές περιπτώσεις να αλλάξουν χώρα λόγω του κορονοϊού, με αποτέλεσμα πολλά δέντρα να μένουν ανεκμετάλλευτα. Παράλληλα, οι βιομηχανίες που μετέτρεπαν το καουτσούκ σε κάθε λογής χρήσιμα προίόντα, σταμάτησαν τη λειτουργία τους για αρκετούς μήνες, πέρσι την Άνοιξη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως ήταν ότι, οι ελλείψεις σε καουτσούκ, ήταν αποτέλεσμα, κυρίως, δομικών προβλημάτων, τα οποία είναι δύσκολο να λυθούν και δεν σχετίζονται με την πανδημία.

Η προφανής απάντηση βέβαια στο τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστούν οι ελλείψεις είναι, θα μπορούσε να είναι, απλώς, να φυτέψουμε νέα δέντρα. Και όταν οι τιμές του αγαθού ανέβουν, οι εργάτες θα έχουν κίνητρο να φυτέψουν ακόμα περισσότερα δέντρα.

 

«Όμως, όπως και το φύτεμα φοινικόδεντρων, που έχει πλέον λάβει μεγαλύτερη προσοχή τώρα τελευταία, έτσι και το φύτεμα δέντρων καουτσούκ, μπορεί να κακό για την βιοποικλότητα του δάσους», όπως λέει η Warren-Thomas.

Μια μεγάλη αύξηση λοιπόν στις τιμές του καουτσούκ, ήρθε, όταν το 2011, υπήρχε τρομερή ζήτηση από την Κίνα. Το αποτέλεσμα ήταν η μαζική αποψίλωση των δασών στην νοτιανατολική Ασία, καθώς οι κυβερνήσεις «απελευθέρωναν» τεράστιες εκτάσεις δασών, ώστε να υπάρξουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κέρδη. Μόνο στην Καμπότζη, το φύτεμα δέντρων καουτσούκ, ήταν υπεύθυνο για το ¼ της αποψίλωσης των δασών όλης της χώρας. Βέβαια, μέχρι όλα αυτά τα δέντρα που φυτεύτηκαν να μπορούν να αποδώσουν καουτσούκ, θα περάσουν χρόνια.

«Μπορούμε βέβαια να αυξήσουμε το πόσο καουτσούκ παίρνουμε από τα ήδη υπάρχοντα δέντρα. Στην Ινδονησία, υπάρχει μια τεράστια ευκαιρία να το κάνουμε αυτό», λέει η Katrina Cornish, καθηγήτρια στο Ohio State University.

Ένας τρόπος να γίνει αυτό, είναι να βάλουμε αιθεφόνη στα δέντρα, ένα χημικό που αυξάνει την παραγωγή. Αλλά, υπάρχει ένας σοβαρός κίνδυνος, καθώς, εάν κανείς βάλει μεγάλη ποσότητα από αιθεφόνη, ενδέχεται να «σκοτώσει» τα δέντρα.

Αναζητώντας τις εναλλακτικές

Μια ακόμη επιλογή είναι να ξεχάσουμε τα καουτσουκόδεντρα για πάντα. «Η αύξηση της παραγωγής θα έλθει μέσα από εναλλακτικές», αναφέρει σχετικά η Cornish, η οποία, συμμετέχει με το Ohio State University σε ένα πρόγραμμα (PENRA), που ερευνά τον τρόπο με τον οποίο, άλλα φυτά, μπορούν να αντικαταστήσουν τα καουτσοκόδεντρα.

Ένα από αυτά τα φυτά, είναι το Taraxacum kok-saghyz, το οποίο συνέλεγαν οι Ρώσοι, όταν οι ποσότητες καουτσούκ λιγόστευαν, κατά τον Β’ Παγκόμσιο Πόλεμο.

Το συγκεκριμένο φυτό, παράγει το ένα δέκατο σε καουτσούκ από όσο παράγουν τα καουτσουκόδεντρα και εξάγεται με την καταστροφή των ριζών του. Όμως, είναι έτοιμο για συγκομιδή σε τρεις μήνες και παράγει μεγάλες σοδείες. Άρα, είναι πιο εύκολο και να το ξαναφυτέψει κανείς, και να αυξήσει την παραγωγή.

Παράλληλα, τον τελευταίο χρόνο, το γερμανικό ερευνητικό ινστιτούτο Fraunhofer ISC, αποκάλυψε ένα λάστιχο που δημιούργησε από τέτοιου είδους καουτσούκ (όπως το Taraxacum kok-saghyz), ισχυριζόμενο ότι έχει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, σε σχέση με το φυσικό καουτσούκ. Πολλοί επιστήμονες λοιπόν, αναπτύσσουν νέες τεχνικές συγκομιδής και παραγωγής, όπως για παράδειγμα, οι υδατοκαλλιέργειες, για να καταστήσουν αυτό το είδος καουτσούκ δημοφιλές και προσιτό στην αγορά.

Επίσης, ένα ακόμη φυτό που έχει απασχολήσει τους επιστήμονες είναι το guayule, ένας θάμνος που αναπτύσσεται στα σύνορα Ηνωμένων Πολιτειών και Μεξικό. Το συγκεκριμένο φυτό, το είχαν χρησιμοποιήσει οι ΗΠΑ, κατά τον Β’ Π.Π. , όταν διαπίστωσαν ότι υπήρχε έλλειψη σε φυσικό καουτσούκ. Αν και είναι λοιπόν αρκετά παρόμοιο (με βάση τη χημική σύσταση του), προς το φυσικό καουτσούκ, δεν εμπεριέχει τις πρωτεϊνες, οι οποίες προκαλούν συνήθως αλλεργίες, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα θετικό.

Κατά τη διάρκεια του «Under the Emergency Rubber Project», επιστήμονες και εργάτες, κατάφεραν να καλλιεργήσουν το συγκεκριμένο φυτό σε έκταση περίπου 80 τετραγικών χιλιομέτρων. Η παραγωγή του  guayule, ανερχόταν σε 400 τόνους καουτσούκ, κάθε μήνα. Βέβαια, όταν τελείωσε ο πόλεμος και «επέστρεψε» το φτηνό καουτσούκ από την Ασία, στην αμερικανική αγορά, ολοκληρώθηκε και η παραγωγή του συγκεκριμένου φυτού.

Σήμερα λοιπόν, μόνο δύο εταιρείες παράγουν το guayule. Η μια είναι η Yulex, η οποία παράγει στολές θαλάσσης με την εταιρεία ένδυσης «Patagonia». Παράλληλα, η εταιρεία παραγωγής λαστίχων, Bridgestone, διατηρεί έκταση στην οποία καλλιεργείται το φυτό, πειραματικά.

Η αναγκαιότητα να υπάρξουν τέτοιου είδους προσπάθειες, πιθανόν να γίνουν ακόμα πιο έντονες. Η παγκόσμια ζήτηση για φυσικό καουτσούκ, αυξάνεται, ειδικά από την στιγμή που οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, γίνονται ακόμα πιο δυνατές.

«Τα αυτοκίνητα, είναι στην ουσία ο μεγαλύτερος τομέας που σχετίζεται με την παραγωγή καουτσούκ. Σκεφτείτε λοιπόν ότι κάθε Αφρικανική οικογένεια, καταλήγει με δύο αυτοκίνητα. Μιλάμε για τεράστιο όγκο καουτσούκ», λέει χαρακτηριστικά η Cornish.

Πρέπει βέβαια να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι, αρκετοί από τους μεγάλους αγοραστές καουτσούκ, όπως η  Bridgestone, Continental και η Goodyear έχουν εγγραφεί στην Global Platform for Sustainable Natural Rubber, η οποία απαγορεύει την αγορά καουτσούκ, από περιοχές στις οποίες παρατηρείται αποψίλωση των δασών.

Τέτοιες κινήσεις, σε συνδυασμό με καμπάνιες όπως της Meyer, για να οριστεί μια κατώτατη τιμή στο καουτσούκ, ενδέχεται να επιφέρουν μια σημαντική αλλαγή. Είναι όμως αρκετές;

«Δεν το κάνω αυτό για να πλουτίσω. Κοιτάω μακροπρόθεσμα. Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να μην πάω κόντρα στην ανθρώπινη συνείδηση», αναφέρει η Meyer, με την Warren-Thomas να προσθέτει στο ίδιο μήκος κύματος: «Πρέπει να στηρίξουμε τους μικροκαλλιεργητές, πρέπει να τους  κάνουμε πιο ανθεκτικούς στις αλλαγές των τιμών, βελτιώνοντας τα συστήματα παραγωγής. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να καταλάβουμε ότι η αποψίλωση των δασών, είναι σίγουρα άσχημη είδηση για το κλίμα, για την βιοποικιλότητα, για τους ανθρώπους, για όλα».

«Φανταστείτε μόνο το 10% του καουτσούκ να ερχόταν από εναλλακτικές πηγές. Φανταστείτε, μόνο η Αριζόνα, που έχει ασύλληπτες εκτάσεις για παραγωγή του guayule, να χρησιμοποιηθεί για αυτόν τον σκοπό. Η “κρίση του καουτσούκ”, είναι κάτι που συμβαίνει μια φορά και είναι η ώρα να ψάξουμε για εναλλακτικές», δήλωσε η Cornish.

«Έχουμε αρκετούς καρπούς για να βάλουμε, αλλά θέλουμε τα κεφάλαια. Χρειαζόμαστε τους εύπορους να μας βοηθήσουν. Είμαι πεπεισμένη ότι θα το καταφέρουμε αυτό. Αλλά πρέπει να δουλέψουμε, γιατί οι επιπτώσεις του να χάσουμε το καουτσούκ χωρίς εναλλακτικές, είναι ασύλληπτες, είναι αδιανότητες», καταλήγει.

https://tvxs.gr/news/sci-tech/kaoytsoyk-yliko-poy-oloi-xreiazomaste-teleionei