Πρόσφατες ανθρωπολογικές και βιολογικές έρευνες επιβάλλουν τη ριζική αναθεώρηση του σεξιστικού μύθου για τον «άνδρα κυνηγό». Τελικά, από την προϊστορία του είδους μας μέχρι σήμερα, οι «γυναίκες κυνηγοί» αποδείχτηκαν εξίσου αποτελεσματικές με τους άνδρες
Μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα, τα περισσότερα βιβλία, αγάλματα, ζωγραφικές και κινηματογραφικές απεικονίσεις των προϊστορικών ανθρώπων δημιούργησαν στο συλλογικό φαντασιακό τη μεροληπτική ιδέα ότι η προϊστορική ζωή του ανθρώπινου είδους ρυθμιζόταν και διαμορφωνόταν πρωτίστως από τους άντρες, που κυνηγούσαν άγρια ζώα, δημιουργούσαν λίθινα εργαλεία, ενώ ο ρόλος των προϊστορικών γυναικών παρέμενε αδιευκρίνιστος και, εν γένει, υποτιμημένος. Μια σεξιστική προσέγγιση που αναπαραγόταν άκριτα στις επιστημονικές έρευνες της ανθρώπινης εξέλιξης, από παλαιοντολόγους και αρχαιολόγους που ανήκαν κυρίως στο ανδρικό φύλο.
Οσο για τις ελάχιστες, τότε, γυναίκες επιστήμονες -παλαιοντολόγους, ανθρωπολόγους, αρχαιολόγους-, αυτές όφειλαν αφενός να μην αμφισβητούν τα κυρίαρχα πολιτισμικά ταμπού και αφετέρου να αναπαράγουν τα καθιερωμένα γνωσιακά πρότυπα της εποχής τους για να γίνουν αποδεκτές από την ανδροκρατούμενη επιστημονική κοινότητα. Ωστόσο, η απαρχή των σοβαρών ερευνών για τον ρόλο των προϊστορικών γυναικών στην ανθρώπινη εξέλιξη θα γίνει παράλληλα με την είσοδο των θηλυκών επιστημόνων σε αυτούς τους τομείς.
Πάντως, τα πράγματα θα αρχίσουν να αλλάζουν μόνο μετά τη δεκαετία του 1970, όταν ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες, ακολουθώντας το παράδειγμα των άλλων κοινωνικών ομάδων, θα αναζητήσουν ένα εναλλακτικό και πιο πολυφωνικό πρότυπο γνωστικής ιδιοποίησης του παρόντος και του παρελθόντος της ανθρωπότητας.
Παρ’ όλα αυτά, η κυρίαρχη, μέχρι πολύ πρόσφατα, αρχαιολογική και ανθρωπολογική άποψη ήταν ότι στις «πρωτόγονες» και ολιγάριθμες ομάδες των Homo sapiens που είχαν διαφοροποιηθεί από συγγενικά ανθρώπινα είδη στην Αφρική, πριν από τουλάχιστον 200 χιλιάδες χρόνια, και έκτοτε ζούσαν νομαδικά, υπήρχε μια σαφής διάκριση -ταυτοχρόνως, βιοανθρωπολογική, εργασιακή και κοινωνική- μεταξύ των ανδρικών και των γυναικείων ρόλων: μόνο οι άνδρες sapiens ήταν κυνηγοί και γνώριζαν να κατασκευάζουν και να χρησιμοποιούν τα πέτρινα και, κατόπιν, τα μεταλλικά όπλα, ενώ οι γυναίκες sapiens ήταν τροφοσυλλέκτριες που μάζευαν χόρτα, φρούτα και φυτικούς βολβούς που υπήρχαν σε αφθονία γύρω από τον καταυλισμό.
Αποκαλύπτοντας τον ρόλο των θηλυκών κυνηγών
Προφανώς, πρόκειται για την προϊστορική εκδοχή ή, ακριβέστερα, για την ιστορικά αυθαίρετη προβολή στο παρελθόν του πολύ μεταγενέστερου ανδροκρατικού μοντέλου για τον κυρίαρχο άνδρα κυνηγό-πολεμιστή και το υποτελές γυναικείο φύλο που ασχολείται αποκλειστικά με τα «οικιακά», δηλαδή με τη συλλογή φυτικών τροφών, την κυοφορία και την ανατροφή των παιδιών. Στην οριστική κατάρρευση αυτού του σεξιστικού μυθεύματος για τον άνδρα κυνηγό (Man the Hunter) και τη γυναίκα-τροφοσυλλέκτρια συνέβαλαν αποφασιστικά, εκτός από τις εναλλακτικές φεμινιστικές αναλύσεις, και μια σειρά από αρχαιολογικές και εθνογραφικές-ανθρωπολογικές έρευνες που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια.
Μάλιστα, πριν από ακριβώς έναν χρόνο, δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό «Plos One» τα συμπεράσματα της πιο εκτεταμένης και συστηματικής, μέχρι σήμερα, σχετικής ανθρωπολογικής μελέτης. Την έρευνα αυτή πραγματοποίησε μια ομάδα εθνογράφων και ανθρωπολόγων του αμερικανικού Πανεπιστημίου του Σιάτλ (Seattle Pacific University) και αφορούσε 63 σύγχρονες κοινότητες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, που κατά τον τελευταίο αιώνα ζουν περιθωριοποιημένες σε διάφορα μέρη του πλανήτη.
Χάρη σε αυτά τα όλο και πιο σπάνια απομεινάρια επιβίωσης μιας παλαιολιθικού τύπου νομαδικής ζωής, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι γυναίκες αυτών των κοινοτήτων είναι σε ποσοστό 79% θηρευτές ζώων, χρησιμοποιούν δηλαδή συστηματικά και εξίσου καλά με τους άνδρες τα πρωτόγονα όπλα τους και, ενίοτε, κυνηγούν άγρια ζώα μεγάλων διαστάσεων! Γεγονός που διαφωτίζει το αρχαιολογικό μυστήριο του γιατί στις ανασκαφές οι αρχαιολόγοι βρίσκουν πολύ συχνά πέτρινα όπλα μέσα σε πανάρχαιους τάφους γυναικών. Οπλα που, εντούτοις, οι ειδικοί δίσταζαν να τα περιγράψουν ως τα κυνηγετικά όπλα της νεκρής, όπως θα έκαναν αν τα έβρισκαν σε έναν ανδρικό τάφο.
Πράγματι, το 2018, στο Περού έγιναν οι πιο εντυπωσιακές και αμφιλεγόμενες ανακαλύψεις πανάρχαιων τάφων που περιείχαν νεκρές γυναίκες κυνηγούς με τον πλήρη εξοπλισμό τους, που ήρθαν στο φως χάρη στις αρχαιολογικές έρευνες του Αμερικανού καθηγητή Randall Haas, ο οποίος ήταν και ο πρώτος αρχαιολόγος που θα υποστηρίξει ρητά ότι τόσο κατά την Παλαιολιθική όσο και κατά τη Νεολιθική Εποχή (από 8 έως 14 χιλιάδες χρόνια πριν), οι γυναίκες κυνηγούσαν εξίσου συχνά και καλά με τους άνδρες.
Μία αρχαιολογικά ανατρεπτική, αλλά πρώτη φορά επαρκώς τεκμηριωμένη άποψη, την οποία διατύπωσε ο Randall Haas μετά από δύο χρόνια, το 2020, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων στη διεθνή αρχαιολογική κοινότητα, η οποία αρνούνταν πεισματικά να αποδεχτεί τα νέα αρχαιολογικά και ανθρωπολογικά δεδομένα που αποκαλύπτουν ότι στις «πρωτόγονες» κοινωνίες της Παλαιολιθικής Εποχής οι σχέσεις ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες ενδέχεται να ήταν πολύ πιο εξισωτικές και ισορροπημένες από ό,τι στις πιο εξελιγμένες κοινωνίες της Νεολιθικής Εποχής.
Πάντως, οι βαθύτατα ριζωμένες σεξιστικές και οι επίμονες ανθρωπολογικές προκαταλήψεις των ειδημόνων υπέρ των ανδρών-κυνηγών δέχτηκαν ένα θανάσιμο πλήγμα, αν δεν διαψεύστηκαν οριστικά, πριν από έναν χρόνο, από τις επιτόπου έρευνες που έγιναν σε 63 διαφορετικές ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι οποίες επιβιώνουν -σε πολύ αντίξοες πλέον συνθήκες- στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική, στην Αφρική, στην Ασία, στην Αυστραλία και στην Ωκεανία. Και η ανθρωπολογική ανάλυση της ομαδικής ζωής των σημερινών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών μάς αποκάλυψε ότι το 79% των γυναικών κυνηγούν συστηματικά, ανεξάρτητα από το αν είναι ή όχι μητέρες, καθώς και ότι σε ποσοστό 70% οι κυνηγετικές πρακτικές τους δεν είναι καθόλου τυχαίες ή περιστασιακές, αλλά σκόπιμες και αφορούν σχεδόν κάθε είδος θηραμάτων.
Ενα άλλο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που προέκυψε από αυτή την εκτενή έρευνα είναι ότι οι σύγχρονες γυναίκες-κυνηγοί χρησιμοποιούσαν μεγαλύτερη ποικιλία κυνηγετικών εργαλείων και στρατηγικών από τους άνδρες και επιπλέον συμμετείχαν ενεργά στην εκπαίδευση των παιδιών της ομάδας στο κυνήγι. Σαφέστατη ένδειξη για το ότι οι «πρωτόγονες» κοινότητες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, τόσο στο μακρινό παρελθόν όσο και σήμερα, μάλλον δεν είχαν ανάγκη από τις έμφυλες και σεξιστικές διακρίσεις, ούτε και επέβαλλαν τους διακριτούς κοινωνικούς ρόλους που επικράτησαν στις μεταγενέστερες κοινωνίες της Νεολιθικής Εποχής, και στις υποτίθεται πιο «προοδευτικές» κοινωνίες των νεότερων χρόνων.
Ξαναγράφοντας την Ιστορία των έμφυλων ανισοτήτων
Πάντως, ό,τι γνωρίζουμε για την προϊστορία των έμφυλων βιολογικών και κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των ανθρώπων δεν συνάδει με τα διάφορα ιστορικά μυθεύματα περί του «ασθενούς φύλου». Και αξίζει να σημειωθεί ότι αυτά τα σεξιστικά μυθεύματα αναδύθηκαν και επιβλήθηκαν σταδιακά μόνο τα τελευταία 12 χιλιάδες χρόνια, ένα πραγματικά πολύ σύντομο χρονικό διάστημα αν συγκριθεί με τα τουλάχιστον 200 χιλιάδες χρόνια των εξισωτικών, ειρηνιστικών, αντιρατσιστικών και φυλετικά ισότιμων ανθρώπινων προϊστορικών κοινωνιών.
Από τις πιο πρόσφατες ανθρωπολογικές, γενετικές και φυσιολογικές έρευνες προκύπτει ένας εντελώς διαφορετικός και εξίσου πρωταγωνιστικός ρόλος των προϊστορικών γυναικών. Πράγματι η συγκριτική ανάλυση των βιολογικών -βιοχημικών, ανατομικών και φυσιολογικών- διαφορών μεταξύ των γυναικών και των ανδρών δεν δείχνει να υπάρχει κάποια φυσική ανωτερότητα του ανδρικού φύλου.
Αντίθετα, τόσο οι βιολογικές ιδιαιτερότητες όσο και ο αποφασιστικός κοινωνικός ρόλος του «ασθενούς φύλου» επιβάλλουν τη ριζική αναθεώρηση των κυρίαρχων απόψεων για τη συμβολή των γυναικών στην ανθρώπινη προϊστορία και ιστορία.
Και η ιδιαίτερη σημασία της παρουσίας των γυναικών στην προϊστορία του είδους μας δεν εξαντλείται στην κύηση και στην ανατροφή των παιδιών, ούτε στο κυνήγι και στην αναζήτηση τροφής, αλλά και στη δημιουργία των πρώτων εικαστικών αναζητήσεων και παρεμβάσεων του ανθρώπινου είδους.
Για παράδειγμα, μελετώντας τα αρχαιότερα ζωγραφικά αποτυπώματα των ανθρώπινων χεριών που υπάρχουν στις προϊστορικές σπηλιές-κατοικίες στη Γαλλία και την Ισπανία (αλλά και σε πολλά άλλα μέρη), ο διάσημος Αμερικανός παλαιο-αρχαιολόγος Dean Snow κατάφερε να ανακαλύψει ότι τα περισσότερα ζωγραφικά αποτυπώματα στα σπήλαια έγιναν από γυναίκες. Και αυτό το γνωρίζουμε επειδή στα αποτυπώματα των δακτύλων το μήκος του παράμεσου και του δείκτη είναι ίσα, κάτι που ισχύει μόνο για τα γυναικεία χέρια και άρα οι σπηλαιογραφίες δεν θα μπορούσαν να έχουν δημιουργηθεί από ανδρικά χέρια (βλ. σχετική φωτ. στο κολάζ στο άνοιγμα του άρθρου). Αυτές οι πρωτόγονες αλλά γοητευτικές σπηλαιογραφίες, ηλικίας από 40 έως 32 χιλιάδων ετών, αποτελούν την πρώτη αναμφισβήτητη μαρτυρία των πρώιμων καλλιτεχνικών και γνωστικών ανησυχιών του είδους μας, οι οποίες, κατά την προϊστορική εποχή, εκφράστηκαν κυρίως από τις γυναίκες.
Βιβλιογραφία:
Για μια κριτική και μάλλον αισιόδοξη φιλανθρωπική ανάγνωση της συνολικής βιολογικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας των έμφυλων και κοινωνικών ανταγωνισμών στο ανθρώπινο είδος, προτείνουμε τα κορυφαία βιβλία «Η συμβιωτική περιπέτεια. Η καταγωγή της γεωργίας και της κτηνοτροφίας και οι βιολογικές και κοινωνικές τους συνέπειες», του βιολόγου και συγγραφέα Γιάννη Μανέτα (εκδ. ΠΕΚ) και το «Η αυγή των πάντων, Μια καινούργια ιστορία της ανθρωπότητας» του ανθρωπολόγου David Graeber και του αρχαιολόγου David Wengrow (εκδ. Διόπτρα).
Ενώ για μια ριζοσπαστική φεμινιστική προσέγγιση της έμφυλης ανθρώπινης ταυτότητας προτείνουμε τα κλασικά βιβλία της Judith Butler: «Αναταραχή φύλου. Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας» (εκδ. Αλεξάνδρεια) και το «Σώματα με σημασία. Οριοθετήσεις του “φύλου” στον λόγο» (εκδ. Εκκρεμές).
https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/439176_mia-proistoria-genoys-thilykoy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog TEO O ΜΑΣΤΟΡΑΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.