Η γεωπολιτική της Πράσινης Ενέργειας

Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) είναι το ενεργειακό «Δισκοπότηρο» του 21ου αιώνα, ο οποίος υπόσχεται να είναι εκείνος που θα δώσει την αποφασιστική ώθηση στην ανάπτυξή τους. Ήδη, σήμερα, ο κόσμος αντλεί ολοένα και περισσότερη ενέργεια από τον ήλιο, τον άνεμο, το νερό και τα καύσιμα βιομάζας, καθώς το κόστος αυτών των πηγών - σημαντικά χαμηλότερο σε σχέση με μόλις επτά χρόνια πριν - μειώνεται συνεχώς.


Στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην κατασκευή εγκαταστάσεων με ηλιακή και αιολική ενέργεια, συμμετέχουν σε διαγωνισμούς, όπου οι τιμές προσφοράς είναι πλέον συγκρίσιμες με εκείνες για την δημιουργία αντίστοιχων υποδομών με καύσιμο τον άνθρακα ή το φυσικό αέριο. Είναι χαρακτηριστικά, για την κλίμακα της «επέλασης» των ΑΠΕ, τα στοιχεία της τελευταίας ανάλυσης του Bloomberg (Bloomberg New Energy Finance), σύμφωνα με τα οποία προβλέπεται, ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θα αντιπροσωπεύουν το 64% της ηλεκτροπαραγωγής παγκοσμίως μέχρι το 2050.

Αντιστοίχως, η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται όλο και πιο προσιτή οικονομικά, με αποτέλεσμα να αναμένεται, ότι τα ηλεκτροκίνητα οχήματα θα κοστίζουν το ίδιο με τα συμβατικά, μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας.

Χαρακτηριστική της αντανάκλασης της παραπάνω τεχνολογικής εξέλιξης στην συγκρότηση της ενεργειακής πολιτικής των κρατών είναι η συγκρότηση θεσμικού πλαισίου που θα λειτουργήσει ευεργετικά, με την σειρά του, στην ακόμη μεγαλύτερη ώθηση των ΑΠΕ. Για παράδειγμα, η απαγόρευση, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Γαλλία, της πώλησης αυτοκινήτων βενζίνης και ντίζελ μετά το 2040, θα συμβάλει, προφανώς, στην ραγδαία αύξηση του μεριδίου της αγοράς από τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα.

Φυσικά, η μετάβαση στις ΑΠΕ, αφενός θα διαρκέσει δεκαετίες, αφετέρου δεν αναμένεται να είναι πλήρης, αφού δεν θα σταματήσει τελείως την παραγωγή ορυκτών καυσίμων. Το φυσικό αέριο για παράδειγμα αναμένεται πως θα είναι σημαντικό ακόμα και προς το τέλος του αιώνα. Αλλά η τάση είναι σαφής και, εκτός αν συμβεί κάτι συγκλονιστικό και αναπάντεχο, μη αναστρέψιμη: Με κάθε κύκλο πρόβλεψης που ολοκληρώνεται, τόσο μεγαλώνει η αισιοδοξία για το πόση ενέργεια παγκοσμίως θα προέρχεται από ΑΠΕ και για το πόσο γρήγορα θα συμβεί αυτό.

Το ποσοστό κατανάλωσης ΑΠΕ αυξάνεται σήμερα τρεις φορές γρηγορότερα από την συνολική ζήτηση ενέργειας. Ένας κόσμος στον οποίο οι ΑΠΕ θα αντιπροσωπεύουν, ας πούμε, το ένα τρίτο της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, είναι πλέον απολύτως αναμενόμενος, ακόμη και πιθανός, μέσα στις επόμενες δύο ή τρεις δεκαετίες. Η μετάβαση, λοιπόν, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη και δεν θα είναι λιγότερο ρηξικέλευθη και εντυπωσιακή από τις μεταβάσεις από το ξύλο στον άνθρακα και από τον άνθρακα στο πετρέλαιο.

Αλλάζοντας την γεωπολιτική όπως την ξέρουμε

Όπως σημειώνει σε ανάλυσή του το Stratfor, ειδικό σε θέματα γεωπολιτικής, δεν χρειάζονται εξειδικευμένες γνώσεις για να γίνει σαφές, πως τέτοιους είδους θεμελιώδεις ενεργειακές μεταβάσεις δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστη την σημερινή γεωπολιτική εικόνα. Τα εξαιρετικά συγκεντρωτικά αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα στον κόσμο, λειτούργησαν καταλυτικά στην συγκρότηση των παγκόσμιων γεωπολιτικών ισορροπιών κατά τον 20ό αιώνα (και με τεράστιο κόστος αίματος, για να μην ξεχνιόμαστε) καταλήγοντας να προσδώσουν σε ένα μικρό αριθμό ενεργειακά πλούσιων κρατών, πολλά από τα οποία βρίσκονται στην Μέση Ανατολή, τεράστια επιρροή.

Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν λειτουργήσει ως εγγυητής της παγκόσμιας ενεργειακής ασφάλειας, προστατεύοντας, ταυτόχρονα, τα δικά τους εθνικά συμφέροντα κατά τη διαδικασία αυτή. Η Ουάσιγκτον σχημάτισε συμμαχίες - με σημαντικότερες από αυτές να είναι με τα αραβικά κράτη του Κόλπου - ώστε να σταθεροποιήσει τις παγκόσμιες ενεργειακές ροές και έχει ηγετικό ρόλο στην ασφάλεια των θαλάσσιων ενεργειακών δρόμων στη Μέση Ανατολή και την Ασία. Το αποτέλεσμα είναι μια παγκοσμιοποιημένη αγορά πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου και ένα διεθνές εμπόριο πετρελαίου που διεξάγεται σε δολάρια ΗΠΑ, γεγονός το οποίο αποτελεί μεγάλο όφελος γι’ αυτές.

Αντίθετα, οι ΑΠΕ δεν προσφέρονται για τον σχηματισμό ανάλογων διεθνών ολιγοπωλίων. Καταρχήν, οι ΑΠΕ υπάρχουν σχεδόν παντού: Λίγα μέρη στον κόσμο δεν έχουν άνεμο, ηλιακό φως, νερό και βιοενέργεια κάθε είδους. Ωστόσο, προς το παρόν, η βιομηχανία των ΑΠΕ ενέργειας εξαρτάται σήμερα από ορισμένα κρίσιμα υλικά, όπως το λίθιο, τα οποία είναι διαθέσιμα και προσβάσιμα σε - και από - λίγες μόνο χώρες. Επίσης, οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού από αιολική, ηλιακή και υδροηλεκτρική ενέργεια - οι κυριότερες ΑΠΕ -δεν απαιτούν καύσιμα και, κατ’ επέκταση, δεν απαιτούν την κατασκεθυή δικτύων μεταφοράς καυσίμων, συν το ότι λειτουργούν άπαξ μόλις τεθούν σε λειτουργία.

Επιπλέον, υπάρχουν δύο ιδιαιτερότητες των ΑΠΕ που, σε συνδυασμό, θα λειτουργήσουν καταλυτικά στην αλλαγή του γεωπολιτικού χάρτη:

• Η παραγωγή ΑΠΕ είναι από τη φύση της διακεκομμένη: Ο ήλιος λάμπει, ο άνεμος φυσάει και τα ποτάμια ρέουν με πλήρη ισχύ και ποσότητα νερού, μόνο μερικές φορές, ανεξάρτητα από τη γεωγραφία, το γεωπολιτικό πεδίο και το οικονομικό επίπεδο της κάθε χώρας.
• Σε σύγκριση με τα πιο παραδοσιακά καύσιμα όπως το φυσικό αέριο και ο άνθρακας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες αποκεντρωμένης παραγωγής.

Τα παραπάνω, μαζί, σημαίνουν, ότι το ηλεκτρικό ρεύμα θα βρίσκεται στο επίκεντρο της παγκόσμιας μετάβασης στις ΑΠΕ, αφού η πρόσβαση σε αυτές είναι μακράν πιο βατή σε σχέση με την πρόσβαση στην συμβατική ηλεκτροπαραγωγή. ‘Ετσι, για παράδειγμα, για να μειωθούν τα κόστη και να αποφευχθούν ελλείψεις ηλεκτρικού ρεύματος σε περίπτωση παρατεταμένης νέφωσης, για παράδειγμα, οι χώρες πιθανότατα θα επιλέξουν να ενσωματώσουν τα δίκτυα ηλεκτρισμού τους σε νέα, διασυνοριακά δίκτυα, σε περιφερειακό επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, ο σημερινός παγκοσμιοποιημένος ενεργειακός κόσμος θα εξελιχθεί σε περιφερειακό, αν και το παγκόσμιο εμπόριο θα συνεχιστεί.

Νικητές και χαμένοι

Προφανώς, ορισμένες χώρες θα τα καταφέρουν καλύτερα και γρηγορότερα από άλλες στην διαδικασία της ενεργειακής μετάβασης. Η Γερμανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, είναι σε θέση να επωφεληθούν από την αύξηση των ΑΠΕ, χάρη στην ηγετική τους θέση στον τομέα και στο τεράστιο μέγεθος της αγοράς των ΗΠΑ.

Αλλά η Κίνα είναι ακόμα καλύτερη. Την περασμένη δεκαετία, η Κίνα «έτρεξε» μια «τρελή» κούρσα με στόχο να γίνει ο παγκόσμιος ηγέτης στην κατασκευή προϊόντων καθαρής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των ηλιακών κυψελών και των ηλεκτρικών στηλών, στα οποία κατέχει σήμερα πάνω από το μισό της παγκόσμιας προσφοράς. Είναι επίσης ο μεγαλύτερος «ανθρακωρύχος» και προμηθευτής σπάνιων πρώτων υλών στον κόσμο, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η μεγαλύτερη αγορά ηλεκτρικών οχημάτων.

Έχει επίσης αποκτήσει σημαντικά ορυχεία λιθίου και κοβαλτίου στο εξωτερικό για να προωθήσει την βιομηχανία της των ΑΠΕ, ενώ παράλληλα επενδύει σε επιχειρήσεις παραγωγής ηλεκτρισμού σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής. Πρόσφατα, κοινοποίησε μια φιλόδοξη πρωτοβουλία της για την ενσωμάτωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την Ασία, μέσω της κατασκευής ενός δικτύου γραμμών υπερυψηλής τάσης, συνολικού μήκους 3.000 χιλιομέτρων. Αν υλοποιηθεί αυτό το σχέδιο, η Κίνα θα γίνει ο κύριος προμηθευτής ενεργειακών προϊόντων, υπηρεσιών και τεχνολογίας σε μεγάλο μέρος του κόσμου.

Παρόλα αυτά, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να διατηρήσουν την παραδοσιακή τους σημασία στον τομέα της ενέργειας, μέσω της καινοτομίας. Διότι η ανάπτυξη των ΑΠΕ θα απαιτήσει νέες λύσεις σε θέματα χρηματοδότησης, τεχνολογίας και συστημάτων για την παραγωγή προϊόντων καθαρής ενέργειας, τη μείωση του κόστους, την αύξηση της αποδοτικότητας και τη βελτίωση των ρυθμών ολοκλήρωσης των δικτύων.

Αν και θα ωφεληθούν περισσότερο από την παγκόσμια στροφή προς τις ΑΠΕ, η Κίνα, η Γερμανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα είναι οι μόνοι νικητές. Η Ινδία, για παράδειγμα, μπορεί να συμμετάσχει στην ικανοποίηση των όλο και μεγαλύτερων απαιτήσεων της αγοράς για ΑΠΕ. Η χώρα δεν διαθέτει ανάλογα μεγάλη εγχώρια βιομηχανία ΑΠΕ, σε σύγκριση με την Κίνα, τις Ηνωμένες Πολιτείες ή τη Γερμανία, αν και αποτελεί έδρα της Suzlon Energy Ltd., εξέχοντα κατασκευαστή ανεμογεννητριών. Από την άλλη πλευρά, η Ινδία διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες αγορές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον κόσμο. Επιθυμώντας να πετύχει έναν παγκόσμιο ρόλο στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Ινδία ξεκίνησε μια κοινή πρωτοβουλία με τη Γαλλία, τη Διεθνή Ηλιακή Συμμαχία (International Solar Alliance), με στόχο την δημιουργία και χρηματοδότηση μιας οικονομικά προσιτής υποδομής ηλιακής ενέργειας στις αναπτυσσόμενες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των κρατών της υποσαχάριας Αφρικής. Αν πετύχει αυτό το έργο, θα επιτρέψει στην Ινδία να αυξήσει την επιρροή της στις φτωχότερες χώρες του κόσμου.

Μικρότερες χώρες, όπως η Σουηδία, η Δανία, η Ουρουγουάη, η Νικαράγουα, το Μαρόκο και η Κένυα, θα μπορούσαν επίσης να αποκτήσουν μεγαλύτερη περιφερειακή επιρροή ως αποτέλεσμα της μετάβασης, χάρη στη δυνατότητα εξαγωγής τεχνολογίας ΑΠΕ.

Για άλλα κράτη, ωστόσο, η αύξηση των ΑΠΕ θα οδηγήσει σε απώλειες. Παραδοσιακοί εξαγωγείς πετρελαίου όπως η Βενεζουέλα, το Καζαχστάν και τα κράτη του Κόλπου θα είναι μεταξύ των χωρών που θα πληγούν περισσότερο από τη σταδιακή μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ΑΠΕ. Μπορεί χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία, να αξιοποιήσουν την άφθονη ηλιοφάνεια τους για να γίνουν μεγάλοι παραγωγοί ηλιακής ενέργειας, αλλά δεν θα έχουν πλέον την ίδια γεωπολιτική σημασία που απολάμβαναν στον «πετρελαϊκό» κόσμο του 20ού αιώνα.

Αναλόγως η Ρωσία θα χάσει μέρος της επιρροής της, αν και όχι όλο, στο βαθμό που πολλά κράτη στραφούν στην πυρηνική ενέργεια, ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή. ‘Ηδη η Μόσχα δραστηριοποιείται έντονα στην αγορά της πυρηνικής ενέργειας, πουλώντας τεχνογνωσία και τεχνολογία σε χώρες καίμε γεωπολιτική σημασία, όπως το Ιράν και η Τουρκία. Επιπλέον, η Ρωσία αναμένεται να παραμείνει σημαντικός εξαγωγέας φυσικού αερίου στις αγορές της Ευρώπης και της Ασίας για τις επόμενες δεκαετίες.

Το τέλος των ενεργειακών πολέμων;

Μαζί με τις αλλαγές που θα προκαλέσει στη γεωπολιτική μορφή του κόσμου, το Stratfor στην ανάλυσή του εκτιμά πως η ανάπτυξη των ΑΠΕ μπορεί να αλλάξει και την μορφή του πολέμου. Τα ορυκτά καύσιμα, ιδιαίτερα το πετρέλαιο, έχουν προκαλέσει πολλές συγκρούσεις από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, συμπεριλαμβανομένων πραξικοπημάτων, εμφύλιων πολέμων και στρατιωτικών επεμβάσεων.

Οι ΑΠΕ, λόγω της αφθονίας της και των αποκεντρωτικών δυνατοτήτων της, πιθανότατα δεν θα έχουν την ίδια δύναμη να προκαλέσουν μεγάλες στρατιωτικές συγκρούσεις, ειδικά στη Μέση Ανατολή. Αντίθετα, ακριβώς αυτών των ιδιοτήτων τους, οι ΑΠΕ ενδέχεται να εμπνεύσουν ακόμη μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ των κρατών, ενθαρρύνοντας την δημιουργία διασυνοριακών, περιφερειακών δικτύων. Εξάλλου, τα ηλεκτρικά δίκτυα είναι πιο δύσκολο να χρησιμοποιηθούν ως πολιτικό όπλο από ό,τι οι αγωγοί φυσικού αερίου, για παράδειγμα.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΑΠΕ δεν θα έχουν το μερίδιό τους σε διεθνείς διαμάχες. Καθώς τα ηλεκτρικά δίκτυα θα γίνονται πιο «έξυπνα» - μέσω του ελέγχου τους από ηλεκτρονικούς υπολογιστές - και πιο αλληλένδετα, θα αποτελέσουν πρωταρχικούς στόχους κυβερνοεπιθέσεων από εχθρικά κράτη και από τρομοκρατικές οργανώσεις. Από την άλλη, ακόμη και μια εμπλοκή, λόγω σαμποτάζ, στην μεταφορά υλικών για καινούργιους ανεμογεννήτριες, για παράδειγμα, δεν θα έχει τις ίδιες άμεσες και επικίνδυνες συνέπειες με τις διακοπές στην προμήθεια ορυκτών καυσίμων που απαιτούνται για την καθημερινή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Και σε αντίθεση με το πετρέλαιο, οι τεχνολογίες ΑΠΕ είναι πρόσφορες για καινοτομίας στη χρήση πιο συνηθισμένων υλικών στην παραγωγή ενέργειας. Αυτό σημαίνει ότι με την πάροδο του χρόνου, τα βασικά υλικά από τα οποία εξαρτάται σήμερα η καθαρή τεχνολογία - κυρίως κοβάλτιο και λίθιο - θα γίνουν λιγότερο απαραίτητα.

Φυσικά, το εμπόριο θα συνεχίσει να αποτελεί πηγή σύγκρουσης μεταξύ των κρατών. Η αυξανόμενη αγορά ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα οδηγήσει σε περισσότερες διαμάχες σε θέματα όπως η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και οι πρακτικές αθέμιτου ανταγωνισμού (ντάμπινγκ). Αυτές οι διαμάχες θα μπορούσαν να υπονομεύσουν το παγκόσμιο εμπορικό καθεστώς αν γίνουν αρκετά «θερμές».

Η επιταχυνόμενη απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα αλλάξει σημαντικά τη ζωή μέσα στις επόμενες δεκαετίες, επαναπροσδιορίζοντας τον τρόπο αλληλεπίδρασης και σχέσεων μεταξύ των χωρών. Πλέον, ακόμη και οι πιο απαισιόδοξοι σκεπτικιστές, πολύ δύσκολα τεκμηριώνουν πως οι ΑΠΕ δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια νέα «μόδα» της αγοράς που θα «περάσει». Ο μετασχηματισμός είναι εδώ και βρίσκεται σε εξέλιξη. Το που τελικά θα οδηγήσει, μένει να φανεί...

Πηγή: tvxs.gr