Οι ανακαλύψεις της πειραματικής φυσικής προς τo τέλος του 19ου αιώνα ήταν καταιγιστικές. Οι ακτίνες Χ ανακαλύφθηκαν από τον W. Röntgen το 1895, η ραδιενέργεια από τον H. Becquerel το 1896, το ηλεκτρόνιο από τον J. J. Thomson το 1897 και οι διαυλικές ακτίνες (θετικά ιόντα αερίων) από τον W. Wien το 1898.
Έτσι, αναπτύχθηκε μια μεγάλη ερευνητική δραστηριότητα στο συγκεκριμένο πεδίο και πολλοί φυσικοί στις αρχές του εικοστού αιώνα ανέμεναν παρόμοιες ανακαλύψεις. Κι όταν ανακοινώθηκε η ανακάλυψη ενός νέου τύπου ακτινοβολίας, των ακτίνων Ν, αρχικά επικράτησε μεγάλος ενθουσιασμός. Η συνέχεια όμως ήταν απογοητευτική. Αποδείχθηκε τελικά ότι οι ακτίνες Ν δεν ήταν παρά μια επιστημονική ψευδαίσθηση.
Ο René Blondlot ήταν ένας Γάλλος πειραματικός φυσικός στο πανεπιστήμιο της Νανσί, όταν το 1903 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι από τους σωλήνες εκκένωσης εκπέμπονταν ένα άγνωστο ως τότε είδος ακτινοβολίας. Τις ονόμασε ακτίνες Ν, από το αρχικό γράμμα της πόλης Νανσί. Η ανακάλυψη των ακτίνων Ν τόνωσε την εθνική υπερηφάνεια των Γάλλων, δεδομένου ότι οι ακτίνες Χ είχαν ανακαλυφθεί από τον Γερμανό Roentgen.
Οι ακτίνες Ν μπορούσαν να διεισδύσουν σε μέταλλα και σε ξύλο, εμφάνιζαν φαινόμενα ανάκλασης, διάθλασης και περίθλασης και ήταν δυνατόν να εστιαστούν. Ο Blondlot και άλλοι ερευνητές των ακτίνων Ν, οι περισσότεροι απ’ αυτούς ανήκαν στον κύκλο της Νανσί, στη συνέχεια ανακάλυψαν ότι ακτίνες Ν εκπέμπουν επίσης και οι λύχνοι αερίου, ο ήλιος, οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες πυρακτώσεως, μέταλλα σε καταστάσεις παραμόρφωσης και – το καταπληκτικότερο όλων – το ανθρώπινο νευρικό σύστημα! Η μέθοδος ανίχνευσης που εφάρμοζε ο Blondlot βασιζόταν στις μεταβολές τις οποίες παρουσίαζε η φωτεινότητα ενός διάκενου σπινθηριστή και στη συνέχεια σε πετάσματα με φωτοβολούν θειούχο ασβέστιο.
Prosper-René Blondlot: «Registration by Photography of the Action Produced by N Rays on a Small Electric Spark». Nancy, 1904
Εξετάζοντας με τη μέθοδο αυτή τις ακτίνες Ν, ο Blondlot κατέληξε στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για ένα φαινόμενο σύνθετο και ότι υπήρχαν ποικίλα είδη ακτίνων Ν που χαρακτηρίζονταν από διαφορετικούς δείκτες διάθλασης. Εννοείται πως οι ακτίνες Ν δεν υπάρχουν, αλλά για ένα δυο χρόνια στις αρχές του εικοστού αιώνα αυτό δεν ήταν διόλου σαφές. Μάλιστα, βρέθηκαν τουλάχιστον 40 άνθρωποι που δήλωσαν ότι «είδαν» τις ακτίνες Ν, επιβεβαιώνοντας έτσι τον ισχυρισμό του Blondlot. Επιπλέον δημοσιεύθηκαν περίπου 300 επιστημονικές εργασίες στο συγκεκριμένο ζήτημα, από το 1903 έως το 1906, και ένα μεγάλος αριθμός απ’ αυτές παραδέχονταν ότι οι ακτίνες Ν όντως υπήρχαν.
Πως μπόρεσε να συμβεί κάτι τέτοιο; Η απάντηση εν μέρει πρέπει να αναζητηθεί σε ψυχολογικούς λόγους καθώς και στην κοινωνική δομή που χαρακτήριζε τη γαλλική επιστημονική κοινότητα της εποχής. Ανάμεσα στους ερευνητές των ακτίνων Ν περιλαμβανόταν και ο νεαρός Jean Becquerel (γιος του Henri Becquerel), ο οποίος πολλά χρόνια αργότερα εξήγησε τα νεανικά του σφάλματα ως εξής:
«Η καθαρά υποκειμενική μέθοδος που εφαρμοζόταν για να ελέγχονται οι επιδράσεις [των ακτίνων Ν] είναι αντιεπιστημονική. Εύκολα γίνεται κατανοητή η ψευδαίσθηση που εξαπάτησε τους παρατηρητές: με μια τέτοια μέθοδο μπορείς να δεις πάντοτε το αναμενόμενο φαινόμενο εφόσον είσαι πεπεισμένος ότι οι ακτίνες Ν υπάρχουν, και διακατέχεσαι, εκ των προτέρων, από την ιδέα ότι μπορεί να παραχθεί το τάδε φαινόμενο. Εάν ζητήσεις από έναν άλλο παρατηρητή να ελέγξει την παρατήρησή σου, βλέπει και εκείνος το φαινόμενο (υπό την προϋπόθεση ότι είναι πεπεισμένος). Kαι αν κάποιος παρατηρητής (που δεν είναι πεπεισμένος) δεν βλέπει τίποτε, τότε συμπεραίνεις ότι αυτός δεν διαθέτει ευαίσθητο μάτι».
René Prosper Blondlot (1849-1930)
Ακριβώς στο ίδιο συμπέρασμα, ότι οι ακτίνες Ν στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά ένα σύμπλεγμα ψυχοφυσιολογικών (και ψυχοκοινωνιολογικών) φαινομένων, κατέληξαν και αρκετοί επικριτές τους όπως οι Heinrich Rubens και Otto Lummer στη Γερμανία, ο Jean Perrin στη Γαλλία και ο Robert Wood στις ΗΠΑ.
Μάλιστα, ο Robert Wood το καλοκαίρι του 1904 επισκέφτηκε το εργαστήριο του Blondlot για να παρακολουθήσει από κοντά τα πειράματα των ακτίνων Ν. Σε ένα από αυτά τα πειράματα ο Blondlot θα επιδείκνυε την ανάλυση του φάσματος των ακτίνων Ν από ένα πρίσμα αλουμινίου σε μια ταινία από φωσφορίζον υλικό. Το πείραμα απαιτούσε σκοτάδι, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στον πλακατζή Wood να αφαιρέσει το κρίσιμο για το πείραμα πρίσμα. Παρόλα αυτά ο Blondlot και οι συνεργάτες του ισχυρίζονταν ότι έβλεπαν το φάσμα των ακτίνων Ν που αναλύθηκαν από το ανύπαρκτο πρίσμα. Μετά από παρόμοιες επιδείξεις ο Wood βεβαιώθηκε ότι οι ακτίνες Ν δεν υπήρχαν.
Τα πειράματα του Blondlot γίνονταν «με μια ακτινοβολία τόσο αδιόρατη ώστε κανένας παρατηρητής εκτός Γαλλίας δεν στάθηκε ποτέ ικανός να την ανιχνεύσει», όπως σχολίασε δηκτικά κάποιος σκεπτικιστής.
Ως αποτέλεσμα της ασκηθείσας κριτικής και της αδυναμίας να παραχθούν νέα συνεπή αποτελέσματα με τις ακτίνες Ν, έως το 1905 είχε διαμορφωθεί στην κοινότητα των φυσικών η σχεδόν ομόφωνη αντίληψη ότι τέτοιες ακτίνες δεν υπήρχαν. Στην πόλη Νανσί, όμως, οι ακτίνες επέζησαν μερικά χρόνια ακόμη.
Το όλο επεισόδιο αντιμετωπίστηκε αργότερα ως περίπτωση «παθολογικής επιστήμης», όμως αυτός ο χαρακτηρισμός δεν φαίνεται να ευσταθεί. Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε η έρευνα γύρω από τις ακτίνες Ν δεν παρουσίαζε θεμελιακές διαφορές σε σύγκριση με την αρχική φάση ανάπτυξη της φυσικής της ραδιενέργειας ή των κοσμικών ακτίνων. Μια σχετικώς μεγάλη μερίδα των φυσικών πίστευε ότι οι ακτίνες Ν όντως υπήρχαν καθώς και ότι η πεποίθηση αυτή στηριζόταν σε βάσιμους λόγους. Τελικά, όμως, οι λόγοι τούτοι δεν στάθηκαν αρκούντως ισχυροί και αντικρούστηκαν από άλλα πειράματα.
Το όλο επεισόδιο φανερώνει τη δύναμη της υποκειμενικότητας και της ψευδαίσθησης στις θετικές επιστήμες, συνάμα όμως μαρτυρεί και τη δύναμη της αντικειμενικότητας που επιτυγχάνεται με τις κριτικές επαναλήψεις των πειραμάτων.
Με την ευκαιρία ας υπενθυμίσουμε και δυο πρόσφατα παραδείγματα άγριας επιστημονικής πλάνης: α) το πείραμα OPERA, που «είδε» τα νετρίνα να κινούνται γρηγορότερα από το φως και
β) την ερευνητική ομάδα BICEP που «κατάφερε» την έμμεση ανίχνευση αρχέγονων βαρυτικών κυμάτων από την εποχή του πληθωρισμού.
πηγές:
1. Helge Kragh, «Οι γενιές των κβάντων, Η ιστορία της φυσικής του 20ου αιώνα», εκδόσεις κάτοπτρο
2. Robert Wood debunks N-rays: www.aps.org
3. Blondlot and N-rays: http://skepdic.com/blondlot.html
https://physicsgg.me/2016/08/02/o%ce%b9-%cf%86%cf%85%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%af-%cf%80%ce%bf%cf%85-%ce%ad%ce%b2%ce%bb%ce%b5%cf%80%ce%b1%ce%bd-%cf%84%ce%b9%cf%82-%ce%b1%ce%ba%cf%84%ce%af%ce%bd%ce%b5%cf%82-%ce%bd/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog TEO O ΜΑΣΤΟΡΑΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.