Εξωπλανήτες και Βιωσιμότητα

Πρόλογος

Η αναζήτηση για πλανήτες που θα μπορούσαν να φιλοξενίσουν ζωή, έστω και σε μορφή μικροργανισμών είναι ένας διαχρονικός προβλιματισμός των ανθρώπων. Από όταν απέκτησαν μία γενική εικόνα του σύμπαντους και για την υπάρξη άλλων πλανητών άρχισε να κλονίζεται η περιεργεια τους για το τι υπαρχει στο άγνωστο.


Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστόριας οι εκάστοτε πολιτισμοί δημιουργούσαν θεωρίες για την ύπαρξη πλασμάτων που κατοικούν σε αλλους πλανήτες. Η θεωρία για ύπαρξη εξωγήινης ζωής έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων σε διεθνές επίπεδο και έτσι έχει γίνει θέμα συζήτης στο ευρύ κοινό, βάση θεωριών πολλών επιστημόνων. Βλέπουμε τους εξωγήινους ως πρωταγωνιστές σε διάφορες ταινιές επιστημονικής φαντασιάς κι παιδικές σειρές. Συχνά συσχετίζονται με το μεταφυσικό, παρουσιάζονται να διαθέτουν προηγμένες τεχνολογίες και επισκέπτονται τη Γη άλλοτε με φιλικές κι άλλοτε με εχθρικές διαθέσεις επιχειρώντας την εξώντοση του ανθρώπινου είδους και την καταστροφή του πλανήτη μας.

Ομως μπορούμε οντώς να πιστεύουμε σε κάτι τέτοιο παρά την έλλειψη εύρεσης κάποιου στοιχείου; Η επιστήμη πασχίζει να βρει απαντήσεις σε ολα τα τυχόν ερωτήματα που γεννάει η περιέργεια του ανθρώπου πάνω σε αυτον τον τομέα. Προσπαθεί να πάρει έστω και μια ιδέα από την κατάσταση άλλων πλανήτων ώστε να καταλάβει αν θα μπορούσαν να φιλοξενούν ζωή.Και ενώ οι άνθρωποι ειναι σε θέση να “μεταναστευσουν” σε οποιοδήποτε αστρικό σύστημα με την δημιουργία οικότοπων, συνεχίζουν να ελπίζουν για την ευρέση κάποιου τυπου-Γης πλανήτη που έχει αναπτύξει ήδη ζωή.

Η Έννοια της “πλανητικής βιωσιμότητας” .

 


Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα, ενδιαφέροντα αλλά και πολύπλοκα θέματα της εποχής μας, αυτής του 21ου αιώνα, είναι η ζωή σε άλλον, ή άλλους πλην της γης μας πλανήτη ή πλανητών. Σίγουρα ο πλανήτης γη μπορεί να υποστηρίξει τη ζωή. Ωστόσο, με τους τουλάχιστον 11 δισεκατομμύρια κόσμους στο μέγεθος της Γης που υπάρχουν στο γαλαξία μας τί γίνεται; Τα πιο σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα βρίσκονται στη διάθεση των επιστημόνων αστρονομίας και αστροφυσικής και έχουν καταλήξει, όχι αναιτιολόγητα, στο συμπέρασμα ότι οι πιθανότητες να μην είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν όλο και αυξάνονται. Εύσημα πρέπει να αποδοθούν στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, χώρες που μπορούν να διαθέτουν σοβαρά κονδύλια για μία τόσο δύσκολη και πολυδάπανη έρευνα.

Πριν προχωρήσουμε όμως σε βαθύτερη ανάλυση θα πρέπει να προσεγγίσουμε αρχικά το σημαντικό σύγχρονο όρο “πλανητική βιωσιμότητα” ή “βιωσιμότητα πλανητών” και εν συνεχεία να αναζητήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της.
Με τον όρο “πλανητική βιωσιμότητα” ή “βιωσιμότητα πλανητών” εννοείται ο βαθμός υποστήριξης ενός πλανήτη ή ακόμα και του δορυφόρου του για την ανάπτυξη και διατήρηση της ζωής. Η ζωή μπορεί να αναπτυχθεί απευθείας εκεί, ή να μεταδοθεί εκεί από ένα άλλο ουράνιο σώμα, σύμφωνα με τη θεωρία της πανσπερμίας. Επειδή ακριβώς δεν υπάρχει κάτι χειροπιαστό μέχρι σήμερα για το θέμα ζωή εκτός πλανήτη γη, γίνεται σύγκριση των συνθηκών της ζωής στη Γη και των χαρακτηριστικών του Ηλίου και του Ηλιακού Συστήματος με τον τρόπο που ευνοούν την ανάπτυξη ζωής, και συγκεκριμένα των χαρακτηριστικών που ευνοούν την διατήρηση πολυκύτταρης ζωής και όχι απλά την ανάπτυξη μονοκύτταρων οργανισμών.
Το μόνο αδιαμφισβήτητο στοιχείο είναι ότι για να υπάρξει ζωή σε άλλον πέραν της γης πλανήτη θα πρέπει να υπάρχει μια πηγής ενέργειας. Παράλληλα, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι στην ίδια την έννοια της βιωσιμότητας περιλαμβάνεται η ύπαρξη των κατάλληλων γεωφυσικών, γεωχημικών, και αστροφυσικών συνθηκών έτσι ώστε ένα οποιοδήποτε πλανητικό σώμα να μπορεί να υποστηρίξει τη ζωή.

Χαρακτηριστικά της “βιωσιμότητας” των πλανητών.

Η κατανόηση της πλανητικής κατοικησιμότητας βασίζεται εν μέρει στην περαιτέρω ερμηνεία των γήινων συνθηκών για την υποστήριξη ζωής, μια και η Γη είναι ο μόνος πλανήτης στον οποίο είναι γνωστή η ύπαρξη ζωής μέχρι στιγμής.


Έτσι λοιπόν αφού οριοθετήσαμε την έννοια “πλανητική βιωσιμότητα” ή “βιωσιμότητα πλανητών” θα πρέπει να αναζητήσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής που δεν είναι άλλα από την παρουσία εκτεταμένων περιοχών με νερό σε υγρή μορφή, την ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών για τον σχηματισμό σύνθετων οργανικών μορίων, και τη διαθεσιμότητα πηγών ενέργειας, οι οποίες θα συντηρούν τον μεταβολισμό των οργανισμών. Για παράδειγμα, οι βραχώδεις πλανήτες με στερεό έδαφος και οι φυσικοί δορυφόροι με πιθανή υποστήριξη για χημεία εφάμιλλης της γήινης, είναι το επίκεντρο της αστροβιολογικής έρευνας. Εκτός όμως από την παραπάνω και επικρατέστερη θεωρία υπάρχουν και άλλες, εναλλακτικές θεωρίες βιωσμότητας, οι οποίες ασχολούνται με υποθέσεις που βασίζονται σε εναλλακτικές βιοχημείες και άλλους τύπους αστρονομικών σωμάτων. Τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά της πλανητικής βιωσιμότητας βασίζονται ως επί το πλείστον στις γήινες συνθήκες ζωής, αφού αυτές μέχρι σήμερα είναι γνωστές και με αυτές μόνο μπορούν να συγκριθούν.
Στόχος του κειμένου αυτού είναι η διερεύνηση, η συγκεκριμενοποίηση και η κατηγοριοποίηση όλων των πλανητικών χαρακτηριστικών που θεωρούνται κρίσιμα για κάθε είδους ζωή, και ιδιαίτερα για τους πολυκύτταρους οργανισμούς, οι οποίοι είναι πιο απαιτητικοί σε σχέση με τους μονοκύτταρους.Ειδικότερα:
Για να υπάρξει βιωσιμότητα πλανητών θα πρέπει οι πλανήτες να είναι βραχώδεις. Με άλλα λόγια αποτελούν πλανήτες, οι οποίοι έχουν μέγεθος περίπου ίδιο με τη Γη, και αποτελούνται κυρίως από πετρώματα πυριτικού άλατος, και δεν διαθέτουν τις αεριώδης συγκεντρώσεις του υδρογόνου και ηλίου.

Κατά την ανάλυση πλανητών που μπορούν να φιλοξενήσουν ζωή, συνήθως γίνεται μια διάκριση μεταξύ των απλών μονοκύτταρων οργανισμών όπως τα βακτήρια, και των σύνθετων πολυκύτταρων οργανισμών όπως τα ζώα. Είναι ξεκάθαρο ότι η ύπαρξη πολυκύτταρων οργανισμών προϋποθέτει την πρότερη ύπαρξη μονοκύτταρων, ωστόσο η ύπαρξη μονοκύτταρων οργανισμών δεν εγγυάται πως η ζωή θα αποκτήσει μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και θα εξελιχθεί σε πολυκύτταρη.

Επιπλέον αναγκαίος θεωρείται ο προσδιορισμός της έννοιας του όγκου και του τρόπου που αυτός επηρεάζει τη βιωσιμότητα. Οι πλανήτες με ελάχιστη μάζα είναι κακοί υποψήφιοι για την υποστήριξη ζωής για δύο κυρίως λόγους.Πρώτα από όλα, η χαμηλή τους βαρύτητα κάνει την κατακράτηση της ατμόσφαιρας δύσκολη. Τα μόρια της ατμόσφαιράς είναι πιο πιθανό να αποκτήσουν την ταχύτητα διαφυγής με την οποία θα χαθούν στο διάστημα υπό την επίδραση του ηλιακού ανέμου ή κινούμενα από σύγκρουση.

Οι πλανήτες χωρίς πυκνή ατμόσφαιρα δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ύλη για την στοιχειώδη βιοχημεία, έχουν ελάχιστη μόνωση και φτωχή μεταφορά θερμότητας στην επιφάνεια τους (για παράδειγμα, ο Άρης, με την λεπτή ατμόσφαιρα του, είναι πιο ψυχρός από ότι η Γη θα ήταν αν βρισκόταν στην ίδια απόσταση από τον Ήλιο), και έχουν λιγότερη προστασία απέναντι στους μετεωροειδείςκαι την ακτινοβολία υψηλών συχνοτήτων. Κατά δεύτερο λόγο, οι μικρότεροι πλανήτες έχουν μικρότερες διαμέτρους και επομένως υψηλότερη αναλογία μεταξύ επιφάνειας και όγκου από ότι οι μεγαλύτεροι πλανήτες.
Αυτά τα σώματα τείνουν γρήγορα να χάνουν την ενέργεια η οποία έχει παραμείνει από τον αρχικό σχηματισμό τους και καταλήγουν να είναι γεωλογικά νεκροί, μιας και δε διαθέτουν τα ηφαίστεια, σεισμούς και τεκτονική δραστηριότητα για την παροχή υλικών στην επιφάνεια τα οποία υποστηρίζουν τη ζωή, και στην ατμόσφαιρα με αέρια που ρυθμίζουν τη θερμοκρασία όπως το διοξείδιο του άνθρακα. Οι τεκτονικές πλάκες φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντικές, τουλάχιστον στη Γη όπου όχι μόνο η διαδικασία ανακυκλώνει σημαντικά χημικά στοιχεία και μέταλλα, αλλά επίσης αναπτύσσει την βιοποικιλότητα μέσω της δημιουργίας των ηπείρων και της αύξησης της περιβαλλοντικής πολυπλοκότητας, καθώς και βοηθά στη δημιουργία των συστατικών τα οποία είναι απαραίτητα για την παραγωγή του γήινου μαγνητικού πεδίου.

Ακόμα, ένα αναγκαίο χαρακτηριστικό της βιωσιμότητας των πλανητών αποτελεί η μάζα. Από τη μία η Γη διαθέτει χαμηλή μάζα, αλλά είναι ο μεγαλύτερος από όλους τους βραχώδεις πλανήτες σε διάμετρο, μάζα και πυκνότητα. Είναι αρκετά μεγάλος ώστε να διατηρεί τη δική του ατμόσφαιρα μόνο μέσω της βαρύτητας, και ώστε ο πυρήνας του να είναι θερμικά ενεργός, κάτι που βοηθά στην ποικιλία χαρακτηριστικών της επιφάνειας. Σε αντίθεση, ο Άρης είναι σχεδόν γεωλογικά νεκρός και έχει χάσει μεγάλο μέρος της ατμόσφαιρας του.Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου αποτελούν εξαίρεση στον κανόνα, όπως ο φυσικός δορυφόρος του Δία, η Ιώ, η οποία ενώ είναι μικρότερη από όλους τους βραχώδεις πλανήτες παρόλα αυτά έχει ηφαιστειακή δραστηριότητα λόγω της βαρυτικής επίδρασης που ασκείται πάνω της από τον πλανήτη και τα χαρακτηριστικά της τροχιάς της που ευνοούν κάτι τέτοιο, καθώς και ο γειτονικός της δορυφόρος, η Ευρώπη, η οποία ενδέχεται να έχει έναν υγρό ωκεανό ή μείγμα πάγου/νερού κάτω από το παγωμένο κέλυφος της επιφάνειας της, επίσης μέσω της βαρυτικής επίδρασης που της ασκεί ο Δίας.


Επίσης, η σταθερότητα είναι ένα σημαντικό κριτήριο για την αξιολόγηση της πλανητικής κατοικησιμότητας. Όσο μεγαλύτερη η εκκεντρότητα τόσο μεγαλύτερες είναι οι μεταβολές της θερμοκρασίας στην επιφάνεια ενός πλανήτη. Αν και μπορούν να προσαρμοστούν, οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν ένα όριο έως το οποίο μπορούν να αντέξουν στις συνεχείς μεταβολές, ιδιαίτερα αν οι μεταβολές καλύπτουν το σημείο τήξης και το σημείο βρασμού του κύριου υλικού το οποίο αποτελεί τον διαλύτη στον πλανήτη (π.χ. το νερό στη Γη). Όσο πιο σύνθετοι οι οργανισμοί, τόσο πιο μεγάλη ευαισθησία έχουν στις μεταβολές της θερμοκρασίας. Η τροχιά της Γης είναι σχεδόν τελείως κυκλική, με την εκκεντρότητα της τροχιάς της να είναι λιγότερο από 0.02, και οι υπόλοιποι πλανήτες στο ηλιακό σύστημα (με την εξαίρεση του Ερμή) έχουν εξίσου χαμηλές εκκεντρότητες.



Επιπρόσθετα η πλανητική βιωσιμότητα βασίζεται στην ίδια στοιχειώδη βιοχημεία όπως αυτή που βρίσκεται στη Γη, καθώς τα τέσσερα στοιχεία τα οποία είναι τα πιο βασικά για τη ζωή, άνθρακας, υδρογόνο, οξυγόνο, και άζωτο, είναι τα πιο κοινά χημικώς αλληλεπιδραστικά στοιχεία στο σύμπαν.
Τα τέσσερα αυτά στοιχεία μαζί, αποτελούν το 96% της γήινης βιομάζας.

Έτσι, ακόμα και αν υπάρχουν καλοί λόγοι να θεωρείται πως τα τέσσερα βασικά χημικά στοιχεία της ζωής θα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε μεγάλο βαθμό σε άλλα σημεία του διαστήματος, ένα κατοικήσιμο σύστημα πιθανώς να απαιτεί και την παρουσία ουράνιων σωμάτων όπως κομήτες και αστεροειδείς οι οποίοι θα διανείμουν τα υλικά αυτά στο εσωτερικό των πλανητών. Χωρίς τα σώματα αυτά είναι πιθανό πως η ζωή στη Γη δε θα υπήρχε όπως τη γνωρίζουμε.

Ένας σημαντικός όρος ως προς τα κριτήρια κατοικησιμότητας είναι πως αρκεί ένα ελάχιστο μέρος του πλανήτη για την παρουσία ζωής γι’ αυτό και οι αστροβιολόγοι συχνά μελετούν το ενδεχόμενο μικροπεριβάλλοντων.
Τέλος, οι οικολογικές προσεγγίσεις για την πρόβλεψη πιθανής κατοικησιμότητας χρησιμοποιούν 19 με 20 περιβαλλοντικές παραμέτρους, με έμφαση στη διαθεσιμότητα του νερού, τη θερμοκρασία, την παρουσία θρεπτικών ουσιών, την παρουσία πηγής ενέργειας, και την προστασία από την ηλιακή υπέρυθρη ακτινοβολία και τις κοσμικές ακτίνες.Ειδικότερα, για το νερό οι ερευνητές μελετούν τη δραστηριοποίηση του υγρού νερού όσο βέβαια και της ύπαρξής του σε στερέη και αέρια κατάσταση. Με άλλα λόγια ερευνούν τα αποθέματα του νερού ή του πάγου κατά το παρελθόν, την αλμυρότητά του και το ph. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να κάνουμε στην επίδραση της θερμοκρασίας. Οι ακραίες μεταβολές στην ημερήσια θερμοκρασία, η ύπαρξη ισχυρής ακτινοβολίας και ηλιακών καταιγίδων είναι παράγοντες που δεν ευνοούν την πλανητική βιωσιμότητα.

Η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο και οι εναλλαγές των εποχώντης.


Βαθμός βιωσιμότητας


Ο βαθμός βιωσιμότητας καθορίζεται κυρίως από τον δείκτη ομοιότητας της γής (ESI= Earth Similarity Index) και το Βασικό Βαθμό Κατοικησιμότητας (SPH=Standard Primary Habitability).
Ο δείκτης ομοιότητας της γης ορίζεται ως μια κατάταξη η οποία αποτυπώνει το πόσο ομοιάζει ενα πλανητικο συστημα στη γη.Αποτελεί μια κλίμακα από το 0 εως το 1 με τη γη να βαθμολογείται με 1.
Ορίζεται από τον τύπο:





Επίσης, ο δείκτης ομοιότητας της γης δεν ειναι σχεδιασμένος για τη μέτρηση βιωσιμότητας πλανητών, ωστόσο θεωρώντας ότι η γη είναι το μέτρο σύγκρησής μας συνήθως μας βοήθαει να αντλήσουμε τα ζητούμενα συμπεράσματα .Ένας πλανήτης με με υψηλό δείκτη ομοιότητας της γής -Βαθμολογούμενος από 0.8 έως 1- εχει πολλές πιθανότητες να έχει βραχώδη επιφάνεια.Ο Kepler-438b θεωρείται ως ο πλανήτης με τον δεύτερο μεγαλύτερο δείκτη ομοιότητας γής αμέσως μετά τη γή.

Ο βασικός Βαθμός βιωσιμότητας εξετάζει κυρίως τη θερμοκρασία και την υγρασία ενός εξωπλανήτη και δείχνει το πόσο ικανός είναι ένας πλανήτης να συνηστά δημιουργία χλωρίδας.Ένας εξωπλανήτης βαθμολογείται απο 0 εως 1 με το 1 να συνηστά τις καταλληλότερες συνθήκες για δημιουργία χλωρίδας.

Ορίζεται από τον τύπο:



Τρόποι εντοπισμού βιώσημων πλανητών
Ο εντοπισμός των εξωηλιακών πλανητών σήμερα γίνεται με κυρίως τρεις τρόπους:

Με μέτρηση στη μεταβολή της ακτινικής ταχύτητας του αστέρα. Ένας πλανήτης που περιστρέφεται γύρω από ένα άστρο ασκεί πάνω του βαρυτική δύναμη και προκαλεί μια μικρή έκκεντρη κίνηση του αστέρα (για σύγκριση, η Γη βγάζει τον Ήλιο 500 km «εκτός θέσης»). Η μεταβολή αυτή γίνεται αντιληπτή καθώς ο αστέρας πλησιάζει και απομακρύνεται εξαιτίας αυτής της κίνησης από τη Γη, κάτι που προκαλεί αλλαγές στο φάσμα του εξαιτίας του φαινομένου Ντόπλερ. Τα σημερινά φασματοσκόπια είναι αρκετά ευαίσθητα ώστε να μπορούν να εντοπίσουν τις μεταβολές αυτές, κυρίως για πλανήτες μεγέθους του Δία που κινούνται γύρω από άστρα σε μέσες αποστάσεις (έως μερικές εκατοντάδες έτη φωτός).

Με μέτρηση της μείωσης της φωτεινότητας του αστέρα, καθώς ο πλανήτης πραγματοποιεί διάβαση μπροστά από το δίσκο του αστεριού. Η μέθοδος αυτή εξαρτάται από τον (τυχαίο) προσανατολισμό της εκλειπτικής του πλανήτη σε σχέση με τη γη, έτσι ώστε οι διαβάσεις του πλανήτη να είναι παρατηρήσιμες (δηλαδή από τη δική μας θέσει παρατήρησης η τροχιά του πλανήτη να τέμνει το δίσκο του ήλιου του).

Με την παρατήρηση της βαρυτικής μικροεστίασης που προκαλείται από τυχόν πλανήτες που μπορεί να διαθέτει ένα άστρο. Η ύπαρξη πλανητών προκαλεί επιπλέον βαρυτική εκτροπή του φωτός που περνάει κοντά από ένα άστρο, σε σχέση με αυτή που προκαλεί το άστρο μόνο του. Με μέτρηση της διαφοράς στην εκτροπή διαπιστώνεται η ύπαρξη πλανητών. Η μέθοδος αυτή αποκαλύπτει κυρίως πλανητικά συστήματα που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από το δικό μας (χιλιάδες έτη φωτός).

Άλλες μέθοδοι για τον εντοπισμό πλανητών είναι αυτή της αστρομετρίας, που βασίζεται στη οπτικά παρατηρούμενη μετατόπιση ενός άστρου από την προβλεπόμενη θέση του λόγω της έλξης από τυχόν πλανήτες, και η χρονομέτρηση πάλσαρ που αξιοποιεί τη μεταβολή στην περίοδο ενός πάλσαρ. Χρήσιμα συμπεράσματα για πιθανή ύπαρξη πλανητών μπορούν να εξαχθούν και από τη μελέτη του περιαστρικού δίσκου ενός άστρου. Κάποια «κενή» ζώνη σε έναν τέτοιο δίσκο μπορεί να έχει προκληθεί από έναν πλανήτη που «απορροφά» το υλικό που βρίσκεται εκεί.
Ζώνη βιωσιμότητας

Η ζώνη βιωσιμότητας είναι η περιοχή γύρω από ένα αστέρι στην οποία επικρατούν συνθήκες που θα επέτρεπαν την παρουσία νερού σε υγρή μορφή πάνω στην επιφάνεια ενός πλανήτη. Η Γη, για παράδειγμα, βρίσκεται μέσα στη ζώνη βιωσιμότητας του Ήλιου. Επειδή όμως το κλίμα ενός πλανήτη με λεπτή ατμόσφαιρα διαμορφώνεται από την εξωτερική ενέργεια που «στέλνει» το αστέρι του, η εμβέλεια της ζώνης βιωσιμότητας ενός αστεριού εξαρτάται από το μέγεθος του αστεριού. Μικρά αστέρια έχουν μικρότερες ζώνες βιωσιμότητας, σε σύγκριση με μεγαλύτερα αστέρια, όπως για παράδειγμα ο Ήλιος. Το γεγονός ότι η ζωή πάνω στη Γη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παρουσία νερού σε υγρή μορφή, η θερμοκρασία της επιφάνειας ενός πλανήτη λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στην αναζήτηση πλανητών με ζωή. Το ότι ένας πλανήτης όμως βρίσκεται μέσα σε ζώνη βιωσιμότητας δεν συνεπάγεται ότι έχει ή μπορεί να αναπτύξει ζωή
Κατάλληλα αστρικά συστήματα

μπορεί να Η κατανόηση της πλανητικής κατοικησιμότητας ξεκινά με τα άστρα. Ενώ υπάρχει μεγάλο πλήθος πλανητών οι οποίοι έχουν παρόμοιο μέγεθος με τη Γη, είναι επίσης πολύ σημαντικό το ηλιακό σύστημα μέσα στο οποίο βρίσκονται να ευνοεί την ύπαρξη ζωής. Υπό την αιγίδα του προγράμματος Φοίνιξ του ΣΕΤΙ (SETI), αναπτύχθηκε ο κατάλογος Χάμπκατ (HabCat, Κατάλογος Κατοικήσιμων Αστρικών Συστημάτων) το 2002. Ο κατάλογος δημιουργήθηκε ξεχωρίζοντας 17 χιλιάδες άστρα από το σύνολο των σχεδόν 120 χιλιάδων του καταλόγου Ίππαρχος (Hipparcos Catalogue), με την ομάδα αυτή να θεωρείται ένα καλό σημείο εκκίνησης για την κατανόηση των αναγκαίων αστροφυσικών παραγόντων ως προς τους κατοικήσιμους πλανήτες.
Μια σταθερή κατοικήσιμη ζώνη

Η κατοικήσιμη ζώνη είναι μια σφαιροειδής περιοχή του διαστήματος γύρω από ένα άστρο, όπου οι πλανήτες εντός της μπορούν να διατηρούν νερό σε υγρή μορφή στην επιφάνεια τους. Πέρα από την παρουσία μιας πηγής ενέργειας, το νερό σε υγρή μορφή θεωρείται το πιο σημαντικό συστατικό για ύπαρξη ζωής, έχοντας υπ'όψιν πόσο σημαντικό είναι για όλες τις μορφές ζωής στη Γη. Παρόλα αυτά, αν ποτέ ανακαλυφθεί ζωή που δεν εξαρτάται από την ύπαρξη νερού, τότε ο ορισμός της κατοικήσιμης ζώνης θα επεκταθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Μια σταθερή ζώνη προϋποθέτει δύο παράγοντες.

Πρώτα, το εύρος της ζώνης δε θα πρέπει να έχει μεγάλες αυξομειώσεις κατά διαστήματα. Όλα τα άστρα αυξάνουν τη φωτεινότητα τους με την πάροδο του χρόνου, έτσι η κατοικήσιμη ζώνη του διευρύνεται ακολούθως, αλλά εάν αυτό συμβεί πολύ γρήγορα (π.χ. με ένα υπερμεγέθη αστέρα) οι πλανήτες θα έχουν μόνο μια μικρή χρονική περίοδο μέσα στην κατοικήσιμη ζώνη με την αντίστοιχα μικρότερη πιθανότητα να αναπτυχθεί ζωή. Ο υπολογισμός του εύρους της ζώνης και η επέκταση της σε βάθος χρόνου δεν είναι ποτέ εύκολη υπόθεση, καθώς η επανάληψη της αρνητικής ανάδρασης όπως ο κύκλος του άνθρακα-αζώτου-οξυγόνου θα τείνει να αντισταθμίσει τις αυξήσεις στη φωτεινότητα. Οι υποθέσεις που γίνονται για τις ατμοσφαιρικές συνθήκες και τη γεωλογία ενός πλανήτη, έχουν επομένως τόσο μεγάλη επίδραση στο εύρος της θεωρούμενης κατοικήσιμης ζώνης, όσο και η αστρική εξέλιξη, π.χ. οι προτεινόμενες παράμετροι για την κατοικήσιμη ζώνη του Ήλιου, έχουν κυμανθεί σε μεγάλο βαθμό

Δεύτερον, κανένα σώμα με μεγάλη μάζα -όπως ένας γίγαντας αερίων- δε θα πρέπει να υπάρχει μέσα ή σχετικά κοντά στην κατοικήσιμη ζώνη, μια και θα εμπόδιζε την δημιουργία πλανητών παρόμοιων με τη Γη. Τα υλικά στη ζώνη των αστεροειδών για παράδειγμα, φαίνεται πως δεν στάθηκε δυνατόν να συγκεντρωθούν και να αναμειχθούν μεταξύ τους ώστε να σχηματίσουν ένα πλανήτη, λόγω της τροχιακής επιρροής του Δία. Αν ο Δίας είχε εμφανιστεί στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται ανάμεσα στις τροχιές της Αφροδίτης και του Άρη, είναι βέβαιο πως η Γη δε θα είχε αναπτυχθεί με τη σημερινή μορφή της. Ωστόσο ένας γίγαντας αερίων εντός της κατοικήσιμης ζώνης ενδέχεται να έχει κατοικήσιμους δορυφόρους υπό τις κατάλληλες συνθήκες.

το Ηλιακό Σύστημα, οι εσωτερικοί πλανήτες είναι βραχώδεις, και οι εξωτερικοί είναι γίγαντες αερίων, αλλά η ανακάλυψη εξωηλιακών πλανητών θέτει αμφίβολο το κατά πόσο κοινή είναι αυτή η διευθέτηση των τύπων πλανητών σε άλλα ηλιακά συστήματα, μια και έχουν ανακαλυφθεί πολλοί πλανήτες παρομοίου μεγέθους με το Δία οι οποίοι είναι κοντά στην κύρια κατοικήσιμη ζώνη την οποία επηρεάζουν. Όμως, τα τωρινά δεδομένα για εξωηλιακούς πλανήτες είναι πιθανό να ευνοούν την ερμηνεία ως προς το σενάριο αυτό, μια και οι μεγάλοι πλανήτες σε κοντινές τροχιές είναι πολύ πιο εύκολο να ταυτοποιηθούν.
Ατμόσφαιρα βιώσημων πλανητών Βασικός συντελεστής για την ύπαρξη ζωής σε άλλους πλανήτες είναι η διατήρηση μίας κατάλληλης ατμόσφαιρας που θα συντελέσει στην επιβιώση των οργανισμών. Μικροί πλανήτες και δορυφόροι δεν ασκούν αρκετή βαρύτητα ώστε να συγκροτήσουν μια ατμόσφαιρα.Τα μόρια των αερίων απελευθερώνονται στο διάστημα, αφήνοντας τον πλανήτη ή το φεγγάρι αντίστοιχα υπερεκτεθειμένο χωρίς κάποια προστατευτική ασπίδα. Η Γη και η Αφροδίτη έχουν το ιδανικό μεγεθος ώστε να διατηρούν μια ικανοποιητικά μεγάλη ατμόσφαιρα. Η γήινη ατμόσφαιρα έχει περίπου 100 χιλιόμετρα πάχος. Διατηρεί μια θερμή θερμοκρασία και προστατευει τον πλανήτη απο την ακτινοβολία και απο μετεωρήτες μικρού ή μεσαίου μεγεθους. Η ατμόσφαιρα της αφροδίτης είναι 100 φορές παχύτερη και απαρτίζεται κυρίως απο greenhouse άερια θερμένοντας, έτσι,την επιφάνεια υπερβολικά. Στο δικό μας αστρικό σύστημα οι μόνες αξιοσημείωτες ατμοσφαιρες ειναι αυτές της Γης, της Αφροδίτης και του Τιτάνα, ενώ η ατμόσφαιρα του Άρη είναι το 1/1000 της Γης, υπερβολικά μικρή.



Επίσης, όπως καταλαβαίνουμε χρειάζεται μια συγκεκριμένη σύσταση χημικών στοιχείων. Η επιβίωση των ζώων απαιτεί μια ατμόσφαιρα με αρκετό οξυγόνο. Ενώ τα φυτά προκειμένου να εκτελέσουν την διαδικασία της φωτοσύνθεσης χρειάζονται ικανοποιητικές ποσότητες άνθρακα στην μορφή διοξειδίου του άνθρακα. Επίσης, η θερμοκρασία ενός βιώσιμου πλανήτη δεν μπορεί να πρέπει ακραίες τιμές. Συνεπώς, είναι απαραίτητο ένα μείγμα αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η απώλεια της ισορροπίας αυτής θα οδηγούσε σε μια δραματική ψύχη ή υπερθέρμανση του πλανήτη.
ποσότητες οξυγόνου

Το οξυγόνο απαρτίζει το 45% της γης και 85% κατα όγκο, ενώ στον ήλιο για παράδειγμα η περιεκτικότητα οξυγόνου υπολογίζεται κάπου στο 0,1%. Βέβαια, η ύπαρξη οξυγόνου δεν σημαίνει πως έχουμε μια οξυγονούχα ατμόσφαιρα. Το οξυγίνου τείνει να κάνει δεσμούς δημιουργόντας οξείδια, επομένως θα ήταν πιθανό να μην υπάρξη κάθολου οξυγόνο στον αέρα.

ποσότητες άνθρακαΗ μοναδική συνθεση του άνθρακα είναι απαραίτητη για την ζωή όπως την γνωρίζουμε. Χωρίς άνθρακα η Γη δεν θα είχε προηγμένη ζωή. Παρ’ όλ’ αυτά, υπερβολικές ποσότητες ανθρακα θα ήταν καταστροφικές για την ζωη. Η Αφροδίτη έχει περίπου 100 φορές περισσότερο άνθρακα από ότι ο πλανήτης μας, κάτι που οδηγεί σε ακραία υψηλές θερμοκρασίες. Λόγω της μεγάλης ποικιλίας περιεκτικοτητων άνθρακα στο αστρικό μας συστημα, μπορούμε να συμπεράνουμε πως η Γη έχει την κατάλληλη ποσότητα άνθρακα, ούτε πολυ λίγη που να μην μπορούν να διεξάγονται ομαλά διαφορες πολυ σημαντικές διαδικασίες όπως αυτη την φωτοσύνθεσης αλλά ουτε και υπερβολικά υψηλή ωστέ να έχουμε μια ανεξέλεκτη αυξηση του φαινομένου του θερμοκηπίου.


Επιφάνεια και κλίμα βιώσημων πλανητών



Με τη βοήθεια του διαγράμματος, μπορούμε να προσδιορίσουμε τον άξονα της αποστασης των βιωσημων πλανητών σε σχέση με την ακτινοβολία που εκπέμπει ο ήλιος. Έτσι μπορούμε να προσδιορίσουμε την αποσταση που θα απέχει ένας πιθανόν βιώσημος πλανήτης από τον ή τους αστέρες του αστρικού του συστήματος, γνωρίζοντας την τιμή της ακτινοβολίας που εκπέμπτει ο αντίστοιχος αστέρας. Διότι αν δεν βρίσκεται στα πλαίσια του άξονα αυτού, δεν θα μπορεί να διατηρείται μια βιώσημη θερμοκρασια που μπορεί να υποστηρίξει ζωή. Στις ακραίες θερμοκρασιες όπως καταλαβαίνουμε, πάρα τη προσαρμοστηκότητα των ειδών είναι αδύνατη η επιβίωση. Αν βρίσκεται πολυ κοντά η θερμοκρασία θα είναι υπερβολικά υψηλή και αντίστροφα.

Μια ανάλυση των κλιμάτων των βιωσημων πλανητών έχει αποκλήσει τους μισούς περίπου απο τους πιθανούς πλανήτες. Συγχρονες ερευενες μας ενημερώνουν πως τα κλίματα των υποψήφιων πλανητών ειναι πιο θερμά απο οσο περιμεναν οι επιστήμονες. Τα τελευταία χρόνια οπου η έρευνα για άλλους βιωσημους πλανήτες στηρίζεται κυρίως στην ευρενα για εύρεση νερού. Άρα οι επιστήμονες ψάχνουν για εναν πλανήτη που θα μπορούσε να διατηρεί το νερό σε υγρή μορφή ή σε ωκεανό. Σύφωνα με τους τελευταίους υπολογισμούς της NASA το 22% των πλανητών τύπου ηλιου φιλοξενούν ένα βραχώδη πλανήτη στο μέγεθος της Γης στις βιώσημες ζώνες. Με τα 100 δυσεκκατομύρια αστέρια στο Milky way, υπολογίζεται πως περίπου 22 δυσεκκατομύρια τύπου γης υπάρχουν στον γαλαξιά.

Ακόμα υποθέτουμε πως υπάρχουν πλανήτες που τηρουν τις απαραίτητες προυποθέσεις για την υπαρξη ζωης αλλα η ατμοσφαιρα τους εναλλασεται απο βιωσημοι σε μη βιωσημοι σε πολυ μικρα χρονικά διαστήματα. “Υπάρχουν πλανήτες εκει έξω που οι γεολογικές τους αναλογίες αλλάζουν πολύ σε σχετικά μικρά χρονικά διαστήματα” λέει ο Barnes “Φανταστείτε πλανήτες οι οποιοι εισέρχονται και εξέρχονται απο ηφαιστειακά και σεισμικά στάδια. Για παράδειγμα, μπόρει ένας πλανήτης να έχει εμφανίσει νερό αλλα σε μόλις 1000 η επιφάνεια και το κλίμα να τροποποιηθούν και το νερο να εξαφανιστεί. Έτσι η ζωη δεν έχει προλάβει να αναπτυχθεί. Άλλοι πλανήτες υποφέρουν απο μεγάλους πολικούς κυκλους. Η γη εχει αποφύγει τέτοια καταστρφικά γεγονότα αφου υπάρχει σε ενα σχετικά σταθερό ηλιακό σύστημα.
Το θέμα ειναι πως το κλίμα της γης έχει επιρρεαστει τα τελευταία 10 δυσεκκατομύρια χρόνια απο τις τροχιές και των αλλων πλανητών του ηλιακού μας συστήματος.Είναι πιθανόν πως η διαταξη των υπολοιπων πλανητών παίζει σημαντικό ρόλο στη βιωσημότητα του πλανήτη. Εκτός των άλλων ένας μεγάλος γειτονικός πλανήτης με ελλειπτική τροχια οπως της αφροδίτη θα μπορούσε να εκτροχιάσει τη Γη για παράδειγμα και να την βγάλει απο το βιώσημο αξονα.





Βιωσιμότητα σε άλλους πλανήτες στο ηλικό μας σύστημα


Το ηλιακό μας σύστημα συνιστά συνθήκες βιωσιμότητας μονο για τον πλανήτη μας ή μήπως και όχι ;
Βρισκόμαστε πάνω σε ένα πλανήτη στο ηλιακό μας σύστημα που τοποθετείται στην βιώσιμη ζώνη.
Παρ’ όλα αυτά κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι πιο παλιά στο ηλιακό μας σύστημα υπήρχε ζώη και σε έναν άλλο πλανήτη , τον Άρη .
Ο Άρης κάποτε ε
Μία πρόσφατη ανακάλυψη λοιπόν μας έδειξε ότι υπάρχει νερό στον Άρη η οποία μας οδηγεί σε πολλά αναπάντητα ερωτήματα για το αν υπήρχε , υπάρχει , ή θα υπάρξει ποτέ ζωή στον Άρη .
Ο Άρης όμως δεν ειναι το μόνο ουράνιο σώμα στο ηλιακό μας σύστημα που θα μπορούσε να βρεθεί ή να δημιουργηθεί ζωή .
Κάποιοι φυσικοί δορυφόροι κυρίως του Δία και του Κρόνου θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν ζωη.
Ένα από αυτα είναι ο δορυφόρος του Δία , η Ευρώπη.Αυτός ο δορυφόρος έχει εναν ωκεανό κάτω από την επιφάνειά του.Υποστηρίζεται ότι έχει περισσότερο νερό και οξυγόνο από ότι η γη.
Η ατμόσφαιρά του ειναι λεπτή και κυρίως αποτελείται από οξυγόνο.
Μία άλλη σημαντική αναφορά είναι ο Τιτάνας δορυφόρος του Κρόνου.Αυτός ο δορυφόρος έχει περίπου την ίδια ατμόσφαιρα με την πρωτοσχηματισμένη γη.Επίσης χαρακτηρίζεται με πολλές λίμνες υδρογονοάνθρακα ,κρυοηφαίστια, μεθανοβροχή και χιόνι.ίχε ατμόσφαιρα ,καθώς βρίσκεται στα όρια της βιώσιμης ζώνης .Η ατμόσφαιρά του είχε περίπου την ίδια συσταση με αυτή της γης και επίσης επιστήμονες θεωρούν οτι κάποτε ο πλανήτης αυτός είχε έναν πολύ μεγαλο ωκεανό ο οποίος κάλυβε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του.Ήρθαν λοιπον στο συμπέρασμα ότι ο πλανήτης αυτός έμοιαζε με την γη.Μέχρι που ξέσπασε μία ηλιακή κατεγίδα και η ατμόσφαιρά του χάθηκε στους αιθέρες







Έρευνα για πιθανή διαβίωση σε άλλους πλανήτες
Γενικά όροι που θα χρειαστούν

Ατμόσφαιρα αποκαλείται το αεριώδης περίβλημα που μπορεί να περιβάλλει κάποιο ουράνιο σώμα το οποίο συγκρατείται λόγω της βαρύτητας .Στην Γη η γραμμή Κάρμαν που βρίσκεται στα 100 χιλιόμετρα λαμβάνεται σαν το σύνορο ανάμεσα στην ατμόσφαιρα και το διάστημα ατμόσφαιρα αποτελεί βασικό στοιχείο για την ύπαρξη ζωής σε κάποιο πλανήτη γιατί είναι η πρώτη και η κυριότερη μορφή προστασίας της επιφανείας της από τα ακραίες διαστημικές θερμοκρασίες και ακτινοβολίες

Σύμφωνα με τα κριτήρια που έχουν οριστεί, τα κύρια χαρακτηριστικά κατοικισιμότητας είναι, η παρουσία εκτεταμένων περιοχών με νερό σε υγρή μορφή, η ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών για τον σχηματισμό σύνθετων οργανικών μορίων, και η διαθεσιμότητα πηγών ενέργειας οι οποίες θα συντηρούν τον μεταβολισμό των οργανισμών .Οι Αστροβιολόγοι βασιζόμενοι σε υπολογισμούς προσδιορίζουν σε 150.000 τους πλανήτες του Γαλαξία στους οποίους υπάρχουν συνθήκες ικανές για την ανάπτυξη ζωής.
Πειράματα και βιόσφαιρες

Υπάρχουν τρεις βιόσφαιρες μέχρι τώρα εκ των οποίων η μια είναι η γη γνωστή και ως βιόσφαιρα ένα.

ΒΙΌΣΦΑΙΡΑ 2

Η βιόσφαιρα 2 είναι ένα δημιούργημα διάσημων επιστημόνων με σκοπό τη έρευνα για μακροχρόνια διαβίωση του ανθρώπινου είδους σε ένα κλειστό οικολογικό σύστημα. Αυτό το κέντρο έρευνας βρίσκεται στην Αριζόνα και είναι η ιδιοκτησία του ομώνυμου πανεπιστήμιου Έχει έκταση περίπου 13 στρέμματα και μέσα σε αυτό υπάρχουν 5 είδη περιβάλλοντος:
-Ωκεανός με κοραλλοειδή ύφαλο
-Έρημος με χαμηλό χορτάρι
-Τροπικό δάσος
-Σύστημα γεωργικών καλλιεργειών
-Ξηρή έρημος
Σε αυτήν κατά την διάρκειά του πρώτου πειράματος κατοίκησαν 8 επιστήμονες εκ των όποιων 4 άνδρες και 4 γυναίκες διαφορετικών κλάδων Στη βιόσφαιρα 2 είχαν προστεθεί 3,800 επιλεγμένα είδη ζώων και φυτών με σκοπό την μακροχρόνια αλληλεπίδραση τους με τους οχτώ επιστήμονες.

H Βιοσφαιρα 2 παρα τον άριστο σχεδιασμό της, απέτυχε παταγωδως.Τα ζώα δεν είχαν αρκετή τροφή από το φυσικό τους περιβάλλον και έτσι στράφηκαν το ένα στο αλλο για την διατροφή τους.Για παράδειγμα τα μυρμήγκια τρέφονταν με τα μάτια ζωντανών φιδιων.Με αυτον τροπο και με αλλες παρομοιες συμπεριφορες ζωων,πολλα ειδη εξαφανιστηκαν καταστρέφοντας ετσι την ισορροπία του οικοσυστήματος και την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με τα περισσότερα ζωα.Αυτο κατέστησε σταδιακά την διαβίωση εκει μέσα ως ενα “φοβερό μαρτύριο” σύμφωνα με τις δηλώσεις των επιστημόνων που έμειναν εκει.
Η Βιοσφαιρα 2 δοκιμαστηκε πολλες φορες με διαφορετικους επιστημονες και διαφορετικα ειδη ζωων στον ιδιο παντα χωρο αλλα ολες απετυχαν δειχνοντας ετσι πως η διαβιωση σε οποιδηποτε αλλη ατμοσφαιρα κρυβει πολλους κινδυνους και δυσκολιες.Μεχρι τωρα το μονο μη απορρητο και μη κυβερνιτικο τετοιο πειραμα ειναι η Βιοσφαιρα 2 και για αυτο η συλλογη περισσοτερων πληροφοριων ειναι αδυνατη.Το μονο συμπερασμα των επιστημονων ειναι οτι μια φιλικη ατμοσφαιρα μπορει να μετατραπει σε ακρως επικινδυνη στο περασμα μολις μερικων μηνων ,οπως εγινε και στην Βιοσφαιρα 2, αμα διαλυθει η ισσοροπια του οικοσηστηματος.

Εξαλλου η ερευνα για την διαβισωση σε μια αλλη ατμοσφαιρα ξεκινησε εξαιτιας του πιθανου σεναριου της καταστροφης της δικης μας καθιστώντας ετσι την ζωη στην γη αδυνατη.



Επίλογος

Πριν προτρέξουμε και εξυμνήσουμε την μοναδικότητα της ύπαρξη μας, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε καλά το ενδεχόμενο εξωγήινης ζωής. Γιατί οι γαλαξίες είναι πολλοί, οι πλανήτες αμέτρητοι και οι πιθανότητες για ύπαρξη γειτονικών πλυθησμών ακόμα και σε κοντινούς γαλαξίες δεν είναι αμελητέες. Παρά την τεράστια ποικιλόμορφια των πλανητών και
τις ακραίες συνθήκες που παρουσιάζουν, θα ήταν ανούσιο να θεωρήσουμε δεδομένο το γεγονος οτι δεν υπάρχουν άλλοι πλανήτες όμοιοι της Γης που τηρούν τις προϋποθέσεις για επιβίωση οργανισμών και ίσως φιλοξενούν αυτή τη στιγμή ζωή σε όποιο στάδιο αυτή κι αν βρίσκεται .
Αβίαστα, λοιπόν,εξάγεται το συμπέρεσμα ότι η ανάλυση της έννοιας της πλανητικής βιωσιμότητας, η συγκεκριμενοποίηση των παραγόντων που την ευνοούν ,
ο προσδιορισμός του βαθμού βιοσιμότητας είναι οι πρώτες και οι αναγκαίες προυποθέσεις για την μελέτη της ύπαρξης ζωής σε άλλους πλανήτες , αστέρες ,στο ηλιακό μας σύστημα , στον γαλαξία μας ή σε άλλους.
Ελπίζουμε οτι με αυτη την εργασία μας σας βοηθήσαμε να ταξιδέψετε μαζί μας
στον μοναδικό , απρόβλεπτο και συναρπαστικό κόσμο του διαστήματος


ΠΗΓΕΣΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%84%CE%BC%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1

ΠΛΑΝΗΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΜΟΤΗΤΑ
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%BC%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1

ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 1
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1

ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ 2
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=107666


http://www.solstation.com/habitable.htmhttp://phl.upr.edu/projects/habitable-exoplanets-cataloghttps://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/61/Habitable_zone_-_HZ.pnghttp://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/astro/atmohab.htmlhttps://en.wikipedia.org/wiki/Luminosity#In_astronomyhttp://www.lpi.usra.edu/education/explore/our_place/hab_ref_table.pdf
news.nationalgeographic.com/news/2013/12/131211-fewer-habitable-planets-hot-climate-greenhouse-science/

http://www.telegraph.co.uk/news/science/space/7760250/Inhabitable-planets-likely-to-have-extreme-climates-say-scientists.html

Κhttps://en.wikipedia.org/wiki/Habitability_of_natural_satellites

https://en.wikipedia.org/wiki/Earth_Similarity_Index

http://phl.upr.edu/projects/global-terrestrial-habitability


Σhttps://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%BC%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1

http://el.dbpedia.org/page/%CE%A0%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%BC%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1

http://www.greek-tech.gr/2015/05/h-terraforming.html

http://malliarasprojectkontokostas1.blogspot.gr/p/blog-page_97.html

http://www.kathimerini.gr/764415/article/epikairothta/episthmh/h-anazhthsh-ths-ghs-20-synexizetai

https://sites.google.com/site/tosyban/home/exoplanetes