Η απελευθέρωση της ανθρώπινης σκέψης από τα δεσμά της αιωνιότητας
Κορυφαίοι διανοητές, φυσικοί επιστήμονες και φιλόσοφοι έχουν υποστηρίξει και εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι ο χρόνος είναι μόνο μια ψευδαίσθηση που οφείλεται στην αδυναμία του ανθρώπινου νου να διεισδύει στη βαθύτερη αχρονική «ουσία» των πραγμάτων. Και η εγκυρότητα αυτής της αχρονικής ή υπεριστορικής θεώρησης των πραγμάτων αποκαλύπτεται, όπως ισχυρίζονται, από το γεγονός ότι όποτε καταφέραμε να εξαλείψουμε τον παρατηρητή από τα παρατηρούμενα φαινόμενα, τότε ως διά μαγείας το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον έπαυαν να έχουν σημασία ή, έστω, είχαν μόνο μια υποκειμενική γνωστική αξία.
Αυτό ήταν το «κλασικό» επιστημονικό πρόγραμμα για την επίτευξη της αντικειμενικής γνώσης, η οποία αυθαίρετα ταυτιζόταν με την ανακάλυψη των άχρονων φυσικών νόμων. Πώς κατάφεραν οι νεωτερικές φυσικές επιστήμες να υλοποιήσουν αυτό το άπιαστο, μέχρι τότε, γνωστικό όνειρο; Οπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, εξαλείφοντας αφ’ ενός τον πανταχού παρόντα χρόνο από τη φυσική «πραγματικότητα» και αφ’ ετέρου τους ιστορικούς περιορισμούς των παρατηρητών από την «αντικειμενική» γνώση. Υποβαθμίζοντας δηλαδή τον χρόνο σε απλή μαθηματική παράμετρο η οποία υποτίθεται μας αποκαλύπτει τη βαθύτερη αχρονική φύση όλων των φυσικών φαινομένων!
Μέχρι πρόσφατα, όσοι διαφωνούσαν με αυτή την αχρονική και υπεριστορική γνωστική προσέγγιση του χρόνου, περιγράφονταν υποτιμητικά ως αντιεπιστημονικοί «υποκειμενικοί ιδεαλιστές». Ομως, οι εξελίξεις στη φυσική -και σε άλλες επιστήμες- έδειξαν ότι αντιεπιστημονικοί ιδεαλιστές είναι αυτοί που, τους τελευταίους αιώνες, προσπαθούν να επιβάλουν τη μη ρεαλιστική και, κατά βάθος, μεταφυσική τους ανάγκη για τις «αιώνιες αλήθειες» και τους φυσικούς νόμους μιας ουσιαστικά αχρονικής πραγματικότητας. Εν τούτοις, συν τω χρόνω, έγινε σαφές ότι η αινιγματική παρουσία και τα προβλήματα διαχείρισης του χρόνου δεν σχετίζονται μόνο με τις πρόσκαιρες και προσωπικές μας ανάγκες, αλλά αποτελούν ένα ευρύτερο και διαχρονικό πρόβλημα της ανθρώπινης γνωστικής περιπέτειας.
Πάντως, στις μέρες μας, εύκολα διαπιστώνει κανείς τον πρωτεύοντα ρόλο που έχει πλέον η διερεύνηση του χρόνου για όλα τα επιστημονικά ερευνητικά πεδία. Ενα πολύ εντυπωσιακό γνωστικό φαινόμενο, που εκδηλώνεται αφ’ ενός με την καθολική αναγνώριση της εγγενούς «χρονικότητας» των παρατηρούμενων φαινομένων και αφ’ ετέρου με την οδυνηρή παραδοχή της έλλειψης θεωρητικών εργαλείων για την κατανόησή της. Δύο αποφασιστικά γεγονότα που, με τη σειρά τους, επιβάλλουν τη ριζική αναθεώρηση πολλών αδιαμφισβήτητων, μέχρι πολύ πρόσφατα, επιστημονικών βεβαιοτήτων.
Πράγματι, για την τρέχουσα επιστημονική σκέψη θεωρείται επιβεβλημένη όχι απλώς η αναγνώριση, αλλά και η κατανόηση του πώς προέκυψε και γιατί διατηρείται, σε όλη την ιστορία του Σύμπαντος, η χρονική ασυμμετρία ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Σχεδόν οι πάντες αναγνωρίζουν πλέον την ανάγκη να εξηγηθεί ο εγγενής και δυσεξάλειπτος χρονικός προσανατολισμός των παρατηρήσιμων φαινομένων, στα οποία η «μη αναστρεψιμότητα» στον χρόνο (irreversibility) αποτελεί τον κανόνα, ενώ η «αναστρεψιμότητα» είναι η εξαίρεση.
Το «βέλος του χρόνου» αλλάζει και τη φυσική
Πώς εξηγείται ότι το ποτάμι του χρόνου στην κοσμολογία, στη βιολογία και στην ανθρώπινη ιστορία φαίνεται να ρέει αποκλειστικά από το παρελθόν προς το μέλλον; Τίποτα δεν απεικονίζει καλύτερα αυτή τη μονοσήμαντη, ανομοιόμορφη και μη αναστρέψιμη ροή του χρόνου, δηλαδή τη χρονική ασυμμετρία μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, από την έννοια του «βέλους του χρόνου». Ωστόσο, το βέλος του χρόνου θα κάνει την είσοδό του στην επιστημονική σκέψη με δύο φαινομενικά διαφορετικές εκδοχές: μία αισιόδοξη και μία απαισιόδοξη.
Η αισιόδοξη εκδοχή είναι αυτή της διαρκούς εξέλιξης και της πολυπλοκοποίησης τόσο των κοσμολογικών φυσικών φαινομένων όσο και των φαινομένων της ζωής πάνω στη Γη. Ενώ μια πεσιμιστική εκδοχή του βέλους του χρόνου προκύπτει από τη θερμοδυναμική κατάρρευση όλων των κλειστών φυσικών συστημάτων, δηλαδή από τη φυσική αρχή της μεγιστοποίησης της εντροπίας. Από τις μέχρι σήμερα έρευνες της θερμοδυναμικής προκύπτουν δύο βασικά και επαρκώς επιβεβαιωμένα αξιώματα: Αν η συνολική ενέργεια ενός κλειστού συστήματος είναι σταθερή (πρώτο αξίωμα), τότε το σύστημα αυτό τείνει, συν τω χρόνω, να περνά από τις λιγότερο πιθανές καταστάσεις εύτακτης οργάνωσης και τάξης σε ολοένα πιο πιθανές καταστάσεις αποδιοργάνωσης και αταξίας, δηλαδή η εντροπία του τείνει να μεγιστοποιείται (δεύτερο αξίωμα).
Σύμφωνα, λοιπόν, με το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα της μεγιστοποίησης της εντροπίας, με το πέρασμα του χρόνου η ενέργεια ενός κλειστού συστήματος τείνει να υποβαθμίζεται, και άρα η συνολική εντροπία του μπορεί μόνο να αυξάνεται. Αν μάλιστα θεωρηθεί ολόκληρο το Σύμπαν ένα απέραντο «κλειστό» σύστημα -κάτι καθόλου προφανές ή αποδεδειγμένο!- τότε η σταδιακή ενεργειακή υποβάθμισή του θα οδηγήσει μοιραία στη μεγιστοποίηση της εντροπίας του, δηλαδή στον θερμικό θάνατό του.
Η αχίλλειος πτέρνα αυτής της καταστροφικής εκδοχής του βέλους του χρόνου είναι ότι προέκυψε από την έρευνα αποκλειστικά «κλειστών» συστημάτων. Δηλαδή φυσικών συστημάτων που βρίσκονται πολύ κοντά στην κατάσταση της θερμοδυναμικής ισορροπίας, και άρα πραγματοποιούν ελάχιστες ανταλλαγές ύλης-ενέργειας με το περιβάλλον τους. Ομως, πολύ σύντομα, έγινε σαφές ότι τέτοιες «κλειστοφοβικές» φυσικές δομές δεν υπάρχουν στη φύση, αλλά μόνο στα εργαστήρια. Κάτι που επιβεβαιώνεται από τις πιο πρόσφατες έρευνες της «θερμοδυναμικής των ανοιχτών συστημάτων», οι οποίες μας αποκάλυψαν ότι όλα τα γνωστά φυσικά συστήματα, όσο βρίσκονται μακριά από τη θερμοδυναμική ισορροπία, όχι μόνο δεν καταρρέουν θερμοδυναμικά, αλλά μπορούν να αυτοοργανώνονται και να δημιουργούν ολοένα και πιο πολύπλοκες δομές.
Και το φαινομενικά πεσιμιστικό θερμοδυναμικό αξίωμα της μεγιστοποίησης της εντροπίας επιδέχεται μια εντελώς διαφορετική και πολύ πιο ενδιαφέρουσα «ανάγνωση»: λόγω της μη αναστρεψιμότητας και της δημιουργικής δράσης του χρόνου είναι επιστημονικά αδύνατον να προβλεφθεί το μέλλον ενός πολύπλοκου συστήματος. Τόσο το παρόν όσο και το μέλλον των ανοιχτών φυσικών συστημάτων -από τον κβαντικό μικρόκοσμο μέχρι τον κοσμολογικό μακρόκοσμο- δεν είναι νομοτελειακά προκαθορισμένα, ούτε βέβαια προβλέψιμα. Και σε αυτό ακριβώς συνίσταται η πολυπλοκότητα των ανοιχτών συστημάτων!
Γιατί όμως, σε συνθήκες μακριά από τη θερμοδυναμική ισορροπία, τόσο η δομή όσο και η μελλοντική εξέλιξη ενός φυσικού συστήματος δεν είναι προδιαγεγραμμένες, ούτε προβλέψιμες; Επειδή όλα τα φυσικά φαινόμενα διαμορφώνονται «συν τω χρόνω». Συνεπώς, για τα πολύπλοκα και ανοιχτά συστήματα -όπως π.χ. τα σμήνη γαλαξιών, οι ζωντανοί οργανισμοί, αλλά και οι ανθρώπινες κοινωνίες- ο χρόνος δεν είναι απλώς μια γεωμετρική μεταβλητή, αλλά ο αποφασιστικός παράγοντας που διαμορφώνει την εξέλιξή τους.
Και η αφόρητη πίεση του κοινωνικού χρόνου;
Αν, λοιπόν, η δράση του χρόνου στη Φύση δεν είναι μια ανθρώπινη αυταπάτη, τότε όπως υποστηρίζει ο νομπελίστας Ιλιά Πριγκοζίν (Ilya Prigogine) στο βιβλίο του «Το τέλος της βεβαιότητας»: «Δεν είμαστε εμείς οι άνθρωποι οι γεννήτορες του βέλους του χρόνου. Αντίθετα, είμαστε τα παιδιά του». Ωστόσο, αυτή η αρχαιότατη (προσωκρατική) αλήθεια αμαυρώνεται από το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι παιδιά του χρόνου δύστροπα και κακομαθημένα, που μπορούν να δημιουργούν και να ζουν σε εντελώς αφύσικους, απάνθρωπους και αυτοκαταστροφικούς «κοινωνικούς χρόνους».
Πράγματι, σαν να μην έφταναν οι απάνθρωποι ρυθμοί εργασίας και οι αλλοτριωτικές συνθήκες διαβίωσης στις μεγαλουπόλεις, στην καταστροφή της ατομικής και κοινωνικής ζωής της σημερινής ανθρωπότητας ήρθαν να προστεθούν, τις τελευταίες δεκαετίες, τα κινητά, το διαδίκτυο, τα social networks, που, από κοινού, με τους εξοντωτικούς ρυθμούς ζωής καταβροχθίζουν τον χρόνο ζωής των ανθρώπων. Οι οποίοι ούτε είναι ούτε αισθάνονται πια «κύριοι» του πιο πολύτιμου και ανεπίστρεπτου αγαθού της σύντομης ζωής τους… του χρόνου τους!
Παρ’ όλα αυτά οι ρυθμοί ζωής των ανθρώπων συνεχίζουν να επιταχύνονται, παράλληλα με τις τεχνοοικονομικές εξελίξεις που επιβάλλουν στο ανθρώπινο είδος να αποζητά διαρκώς και με φρενήρεις ρυθμούς την υπέρβαση των ορίων του. Εξάλλου, στις μέρες μας, η κυρίαρχη κοινωνική επιταγή είναι να πριμοδοτούνται το «κατεπείγον» έναντι του «ουσιαστικού» και το «πρόσκαιρο» εις βάρος του «διαχρονικού». Μια όχι απλώς αφύσικη αλλά και εμφανώς αυτοκαταστροφική ατομική και συλλογική «επιλογή».
Και όποιοι ή όποιες δεν καταφέρνουν να προσαρμοστούν στους εξοντωτικούς ρυθμούς ζωής και στο κυνήγι της εικονικής «υπερτεχνολογικής αιωνιότητας», καταρρέουν από το βιοψυχολογικό στρες που υφίστανται καθημερινά. Θύματα της ψευδούς συνείδησης που έχουν για τον φυσικό και ανθρώπινο χρόνο, οι οποίοι υποτίθεται ότι είναι μόνο μια ενοχλητική ψευδαίσθηση. Χρόνια πολλά και καλή χρονιά!
https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/458075_dimioyrgikos-hronos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog TEO O ΜΑΣΤΟΡΑΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.