Ο κρατικός υλισμός

Στη φιλοσοφική επεξεργασία του Βλαντίμιρ Ίλιτς Ουλιάνοφ, γνωστού ως Λένιν, η νίκη της Ρωσικής Επανάστασης αποτελούσε τη σαφέστερη απόδειξη της υπεροχής του υλισμού έναντι του ιδεαλισμού. 

Τα δύο ρεύματα ρεύματα σκέψης είχαν αντιπαρατεθεί και είχαν πολεμήσει το ένα το άλλο επί χιλιετίες, αλλά τώρα κανένας δεν μπορούσε πια να έχει αμφιβολίες. Η επικράτηση των μπολσεβίκων, με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, δεν επικύρωνε μονάχα τη γένεση της θεσμικής μορφής, χάρη στην οποία η τάξη των εκμεταλλευόμενων και καταπιεσμένων ασκούσε την εξουσία. Ήταν επίσης η ενσάρκωση της επιτυχίας μιάς νέας κοσμοθεωρίας, η οποία τοποθετούσε την ύλη στην κεντρική θέση που της αναλογούσε, εκτοπίζοντας όλα τα υπόλοιπα στη σφαίρα της δεισιδαιμονίας και της απάτης.

Έτσι, στη σοβιετική Ρωσία ο υλισμός έγινε κρατική φιλοσοφία. Διδασκόταν σε εκατομμύρια νέους, ήταν αντικείμενο μελέτης στα καλύτερα πανεπιστήμια, ενώ προπαγανδίστηκε σε όλους τους τομείς, από την εκπαίδευση μέχρι την τέχνη και τον πολιτισμό με την ευρεία έννοια.

Όταν ανέλαβε την ηγεσία του κόμματος ο Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι, ο επονομαζόμενος Στάλιν, η προσέγγιση έγινε, ει δυνατόν, ακόμα πιο συστημική και παρεμβατική. Ιδρύθηκε ένα ειδικό τμήμα της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος που ασχολούνταν με ιδεολογικά, πολιτιστικά, και φιλοσοφικά ζητήματα. Δεν υπήρχε λογοτεχνικό έργο, μπαλέτο ή συμφωνία, κινηματογραφική παραγωγή ή καλλιτεχνική και επιστημονική ερευνητική δραστηριότητα που να μην εξετάζεται λεπτομερώς, προκειμένου να αξιολογηθεί η συνέπεια με τη γενική φιλοσοφική τοποθέτηση του Κόμματος. Για όσους δεν ευθυγραμμίζονταν, οι κίνδυνοι ήταν τεράστιοι, συμπεριλαμβανομένων του εκτοπισμού και του τουφεκισμού.

Η πιο εμβληματική προσωπικότητα αυτού του παρανοϊκού ελέγχου ήταν ο Αντρέι Ζντάνοφ ο οποίος διορίστηκε προσωπικά από τον Στάλιν επικεφαλής της δομής που θα εξασφάλιζε τη συνέπεια της σοβιετικής πολιτιστικής πολιτικής με τις αρχές του υλισμού. (Ο Ζντάνοφ γεννήθηκε στην Μαριούπολη η οποία προς τιμήν του από το 1948 έως 1989 ονομαζόταν «Ζντάνοβ»).
Καλλιτέχνες, επιστήμονες και διανοούμενοι έπρεπε να προσαρμόζουν τα έργα τους στη γραμμή του Κόμματος. Υπό τον Ζντάνοφ, το ζήτημα έλαβε ασύλληπτες διαστάσεις. Έφτασαν στο παράλογο σημείο να αμφισβητούνται ακόμα και οι επιστημονικοί νόμοι. Οι υπεροχή του Κόμματος στην ιδεολογική και πολιτιστική σφαίρα δεν αναγνώριζε όρια ή περιορισμούς.

Οι βασικοί στόχοι αυτής της πραγματικής εκστρατείας απονομιμοποίησης της σύγχρονης επιστήμης ήταν η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, η κβαντομηχανική και η σχετικότητα. Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ο Ζντάνοφ αποφάσισε να δώσει μια μάχη για τον εξαγνισμό της επιστήμης από ιδέες που θεωρούνταν αστικές, αναληθείς και προάγγελοι ψευδαισθήσεων. Κανένας κλάδος της επιστημονικής γνώσης δεν γλίτωσε, ο πέλεκυς του ανώτατου θεματοφύλακα της σοβιετικής ορθοδοξίας χτυπούσε ανελέητα τους τομείς της φυσικής και της κοσμολογίας.

Σημειωτέον, ο Ζντάνοφ δεν αμφισβητούσε το περιεχόμενο των νέων επιστημονικών κλάδων, οι οποίοι πράγματι μελετήθηκαν και αναπτύχθηκαν σε όλα τα πανεπιστήμια της σοβιετικής Ρωσίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η γενιά των φυσικών της σταλινικής εποχής ήταν ιδιαίτερα πλούσια σε εξαιρετικούς επιστήμονες: Πιοτρ Καπίτσα, Ιγκορ Ταμ, Λεβ Λαντάου, Πάβελ Τσερένκοφ, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς από αυτούς που επρόκειτο να τιμηθούν με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τους Αντρέι Ζαχάροφ και τον Μπρούνο Ποντεκόρβο τον νεότερο από τα παιδιά της Οδού Πανισπέρνα, ο οποίος θα πάει να εργαστεί στη Ρωσία καθότι ένθερμος κομμουνιστής.

Η ιδεολογική μανία του Ζντάνοφ αφορούσε κυρίως τις φιλοσοφικές ερμηνείες των νέων κλάδων, αλλά πάνω αφορούσε κυρίως τις φιλοσοφικές ερμηνείες των νέων κλάδων, αλλά πάνω στην έξαψη της πολεμικής αναπόφευκτα συμπαρέσυρε και ένα σημαντικό μέρος του επιστημονικού τους περιεχομένου.

Στα έγγραφα που παρήχθησαν εκείνη την εποχή – βρισκόμαστε στο 1947-, διαβάζει κανείς προτάσεις του είδους: «Η σύγχρονη αστική επιστήμη παρέχει στον κληρικαλισμό, το φιντεϊσμό, νέα επιχειρήματα[…]. Οι καντιανές ιδιορρυθμίες των σύγχρονων ατομικών φυσικών τους οδηγούν σε συμπεράσματα για την ελεύθερη βούληση του ηλεκτρονίου, σε απόπειρες να αναπαραστήσουν την ύλη μόνο ως ορισμένο σύνολο κυμάτων και άλλες πανουργίες».

Η αρχή της απροσδιοριστίας αποτέλεσε αντικείμενο βίαιων επιθέσεων, επειδή θεωρήθηκε ότι βρισκόταν στην καρδιά των ιδεαλιστικών οραμάτων του Μπρο και του Χάιζενμπεργκ. Κρινόταν πολύ επικίνδυνη η ιδέα ότι ενδέχεται να υπάρχουν «όρια στην ακρίβεια των μετρήσεών μας, τα οποία μπορούν να ξεπεραστούν από καμία πραγματική συσκευή, όρια που εξαρτώνται από τις ιδιότητές του υπό μελέτη αντικειμένου, διφορετικές από τις ιδιότητες του υλικού σημείου της κλασικής μηχανικής».

Aλλά η πιο σφοδρή επίθεση επιφυλάχθηκε για την Μεγάλη Έκρηξη. Η ιδέα ενός πεπερασμένου και διαστελλόμενου σύμπαντος περιγράφηκε ως «καρκινικός όγκος που διαβρώνει τη σύγχρονη αστρονομική θεωρία και αποτελεί τον κύριο ιδεολογικό εχθρό της υλιστικής επιστήμης. […] Η γενική θεωρία της σχετικότητας από μόνη της δεν αρκεί για να παραχθεί μια σωστή κοσμολογική θεωρία». Η Μεγάλη Έκρηξη στιγματίστηκε ως ψευδοεπιστημονική και ιδεαλιστική θεωρία, επειδή πρότεινε μια γέννηση του σύμπαντος πολύ παρόμοια με εκείνη που περιγράφεται στη βιβλική Γέννεση. Το γεγονός ότι το έργο του Ζορζ Λεμέτρ, ενός Ιησουίτη ιερέα καθώς και φυσικού και κοσμολόγου, αποτέλεσε τη απαρχή της θεωρίας, αύξησε τη δυσπιστία του σταλινικού κατεστημένου. Η μετατόπιση των σκοτεινών γραμμών απορρόφησης προς το ερυθρό στο γραμμικό φάσμα του φωτός μακρινών γαλαξιών, ήταν απλώς ένα πρόσχημα. «Οι αντιδραστικοί επιστήμονες Λεμέτρ, Μιλν και άλλοι χρησιμοποιούν την μετατόπιση προς το ερυθρό για να ενισχύσουν τις θρησκευτικές αντιλήψεις σχετικά με τη δομή του σύμπαντος. Οι παραχαράκτες της επιστήμης θέλουν να αναβιώσουν το παραθυράκι της προέλευσης του κόσμου από το τίποτα».

Ελάχιστη σημασία είχε ότι τα ίδια εκείνα χρόνια η θεωρία υπέθετε τα περιγράμματα ενός κανονικού φυσικού μοντέλου του αρχέγονου σύμπαντος χάρη στον Τζόρτζ Γκάμοφ. Υποστηρικτής της Μεγάλης Έκρηξης, σε αυτή την περίπτωση, ήταν ένας διαβόητα άθεος επιστήμονας και, επιπλέον, ρψσικής καταγωγής. Αλλά είχε διαπράξει το λάθος να φύγει από τη Σοβιετική Ένωση και να αναζητήσει καταφύγιο στις Ηνωμένες Πολιτείες, κάτι που δεν του συγχωρέθηκε. Η θεωρία του στιγματίστηκε ως αντιεπιστημονική, επειδή αναπτύχθηκε από έναν εξαμερακανοποιημένο αποστάτη. (…)

Με τον θάνατο του Ζντάνοφ πρώτα και του Στάλιν μερικά χρόνια αργότερα, οι επικρίσεις προς τους καλύτερους επιστήμονες της Ρωσίας μετριάστηκαν σε σημαντικό βαθμό. Πολλές από τις πιο έντονες πολεμικές εκείνων των χρόνων ξεχάστηκαν, αρχής γενομένης από τη στιγμή που οι ίδιοι εκείνοι επιστήμονες, οι οποίοι είχαν απόλυτη γνώση της σχετικότητας και της κβαντομηχανικής, απέδειξαν ότι ήταν σε θέση να τις χρησιμοποιήσουν πολύ καλά για τους σκοπούς που το Κόμμα θεωρούσε προτεραιότητες. Στις 29 Αυγούστου 1949, η πρώτη σοβιετική βόμβα πλουτωνίου εξερράγη στην περιοχή δοκιμών του Σεμιπαλατίνσκ, γνωστή ως «Πολύγωνο», στο Καζακστάν.

απόσπασμα από το βιβλίο του Guido Tonelli, «Ύλη – Η υπέροχη ψευδαίσθηση» , εκδόσεις διόπτρα.

https://physicsgg.me/2025/01/26/%ce%bf-%ce%ba%cf%81%ce%b1%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8c%cf%82-%cf%85%ce%bb%ce%b9%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82/