Η εξελικτική λογική του νέου κορονοϊού

Σπύρος Μανουσέλης

Γιατί, όταν αναζητά κανείς επιστημονικά τεκμηριωμένες εξηγήσεις για την καταγωγή, την εξέλιξη και τη μελλοντική δυναμική του νέου κορονοϊού, οφείλει να στραφεί στην εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου; Διότι, όπως θα δούμε, μόνο η θεωρία της εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής μάς παρέχει έναν επαρκή (επιστημονικά) και ελέγξιμο (εμπειρικά) μηχανισμό για την πρόσφατη αλλά διόλου αναπάντεχη εμφάνιση και για την ταχύτατη διάδοση του κορονοϊού Sars CoV-2 στους ανθρώπινους πληθυσμούς

Το γεγονός ότι στις μέρες της πανδημίας, δεν υπάρχει σχεδόν καμία ενημέρωση από τα ΜΜΕ σχετικά με τις φυσικές-βιολογικές προϋποθέσεις για την εμφάνιση και την εξέλιξη του νέου κορονοϊού αποτελεί σοβαρότατη ενημερωτική παράλειψη, που διευκολύνει τη διάδοση διάφορων ψευδών ειδήσεων και συνωμοτικών σεναρίων για το πώς προέκυψε ο κορονοϊός. Συνωμοτικά σενάρια και ψευδοεπιστημονικές «εξηγήσεις» που, όπως θα δούμε, μας εμποδίζουν να αναγνωρίσουμε τα πραγματικά βιολογικά, εξελικτικά και τα ανθρωπογενή βιοπολιτικά αίτια της νέας ιογενούς πανδημίας.

Χωρίς να παραβλέπουμε τον ανελέητο βομβαρδισμό από ψευδείς ειδήσεις (fake news) καθώς και τη γοητεία των συνωμοτικών σεναρίων σχετικά με την προέλευση και τη δράση του κορονοϊού, οφείλουμε να μάθουμε ταχύτατα να αναγνωρίζουμε και να διακρίνουμε τις ατεκμηρίωτες ειδήσεις από τις έγκυρες και επιστημονικά επιβεβαιωμένες πληροφορίες. Γιατί η αποτελεσματικότητα των υγειονομικών στρατηγικών που επιλέγουμε και εφαρμόζουμε μαζικά για την αντιμετώπιση της νέας πανδημίας εξαρτάται κυρίως από την εγκυρότητα των γνώσεών μας.
Ή γιατί και οι κορονοϊοί είναι... δαρβινιστές

H ανάπτυξη των «αιρετικών» -τόσο επιστημονικά όσο και κοινωνικά- ιδεών που διατύπωσε ο Δαρβίνος πριν από ενάμιση αιώνα δεν ακολούθησε μια γραμμική και προδιαγεγραμμένη πορεία.

Αντίθετα, μέσα από ριζικές επιστημολογικές τομές, απρόσμενες εννοιολογικές μετατοπίσεις και μεθοδολογικές διαφοροποιήσεις, κατάφερε σταδιακά να αναδειχτεί σε κυρίαρχο βιολογικό «Παράδειγμα», δηλαδή σε κοινά αποδεκτό και αδιαμφισβήτητο εξηγητικό πρότυπο για όλες τις επιστήμες της ζωής: από τη Μικροβιολογία και την Ανοσολογία μέχρι την Οικολογία, από τη Μοριακή Βιολογία και τη Νευροεπιστήμη μέχρι την Ανθρωπολογία και την Εξελικτική Ψυχολογία.

Κοινός παρονομαστής για όλους αυτούς τους τόσο διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους είναι η αποδοχή του σύγχρονου «νεοδαρβινισμού», δηλαδή της νέας συνθετικής θεωρίας της εξέλιξης, η οποία αποδείχτηκε παραγωγικότατη και ικανή να διαφωτίζει όλα σχεδόν τα φαινόμενα της ζωής.

Ομως, ενώ ο Δαρβίνος πίστευε ακράδαντα ότι η βασική μονάδα πάνω στην οποία ασκείται η φυσική επιλογή είναι οι μεμονωμένοι οργανισμοί, η σύγχρονη νεοδαρβινική θεωρία υποστηρίζει ότι η δράση της φυσικής επιλογής επεκτείνεται αφενός στα γονίδια και αφετέρου στους πληθυσμούς των οργανισμών.

Οσο για τις έννοιες-κλειδιά της δαρβινικής σκέψης, όπως «προσαρμογή» και «επιβίωση του καταλληλότερου», και αυτές επίσης, σύμφωνα με τις νέες εξελικτικές ιδέες, οφείλουν να αντικατασταθούν από τις αντίστοιχες έννοιες της «αναπαραγωγικής επιτυχίας» και της «διαφορικής αρμοστικότητας». Τελικά, η ίδια η εξελικτική θεωρία διαρκώς εξελίσσεται και οφείλει να αλλάζει για να επιβιώνει.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την εμφάνιση νέων μολυσματικών ιών και γιατί η φυσική επιλογή, που βασίζεται στις τυχαίες μεταλλάξεις του γονιδιώματος των ιών, οδηγεί αναπόφευκτα στην εξέλιξη νέων μολυσματικών στελεχών και, σε τελευταία ανάλυση, αυτή αποφασίζει για την επιτυχία τους;

Φυσική ή εργαστηριακή η προέλευση του κορονοϊού;



Στο προηγούμενο άρθρο (βλ. «Μηχανές του Νου», 09.05.2020), υποστηρίξαμε ότι το μυστικό της επιβίωσης και της εξελικτικής επιτυχίας όλων των ιών που μολύνουν το ανθρώπινο είδος, όπως π.χ. ο πρόσφατος κορονοϊός Sars CoV-2, είναι ότι μπορούν να αναπαράγονται, να προσαρμόζονται και άρα να εξελίσσονται ταχύτερα από εμάς τους ανθρώπους.

Ετσι εξηγείται το φαινομενικά παράδοξο γεγονός της διαρκούς ανάδυσης και της ταχύτατης εξέλιξης νέων μολυσματικών στελεχών, δηλαδή άγνωστων μέχρι χθες ιών. Μια ιδιαίτερη κατηγορία ιών είναι οι RNA-ιοί, το γενετικό υλικό των οποίων δεν είναι αποθηκευμένο σε μόρια DNA αλλά σε RNA. Σε αυτή την κατηγορία ιών που το γονιδίωμά τους αποτελείται από «μονόκλωνο RNA», δηλαδή από μία μόνο σχετικά μικρή αλυσίδα RNA, ανήκουν δύο διαφορετικές οικογένειες ιών: οι ρετροϊοί και οι κορονοϊοί, που μολύνουν τα πτηνά και τα θηλαστικά και ενίοτε τους ανθρώπους.

Ωστόσο, όπως όλοι οι ιοί, οι RNA-ιοί δεν είναι σε θέση να πολλαπλασιάζονται αυτόνομα, δηλαδή να αναπαράγουν τα γονίδιά τους και να συνθέτουν τις πρωτεΐνες τους από μόνοι τους, και επομένως είναι αναγκασμένοι να «μολύνουν» τους οργανισμούς που διαθέτουν πραγματικά κύτταρα, δηλαδή έναν πλήρη βιοσυνθετικό μηχανισμό τον οποίο «καταλαμβάνουν» οι ιοί για να αναπαραχθούν.

Δύο αποφασιστικά ερωτήματα είναι: πώς και γιατί οι κορονοϊοί για να αναπαραχθούν «αποφασίζουν» να κάνουν το μεγάλο εξελικτικό άλμα από κάποια ζώα στους ανθρώπους. Για να εξηγήσουν αυτό το «μαγικό» άλμα των ιών από το ένα ζωικό είδος στο άλλο, πολλοί καταφεύγουν σε υπερφυσικές ή, εναλλακτικά, σε ανθρωπογενείς αιτίες. Πρόκειται για ιδιαίτερα ευφάνταστα αλλά ανεπιβεβαίωτα συνωμοτικά σενάρια που, επειδή εξηγούν τα πάντα, γίνονται πιο εύκολα αποδεκτά από τις δυσνόητες και, εξ ορισμού, ελλιπείς εξελικτικές εξηγήσεις.

Μέχρι σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί περισσότερα από 200 διαφορετικά είδη ιών που μολύνουν τους ανθρώπους, ενώ περίπου τα δύο τρίτα από αυτούς τους ιούς μπορούν να μολύνουν ή μόλυναν, κάποτε, πολλά άλλα είδη σπονδυλωτών (θηλαστικών ή και πτηνών).

Συνεπώς, το περίφημο και δυσεξήγητο «εξελικτικό άλμα» των ιών από ένα ζωικό είδος στον άνθρωπο είναι όχι μόνο απολύτως φυσικό αλλά και προβλέψιμο, αφού εξαρτάται από δύο παράγοντες: 1) τους παρόμοιους κυτταρικούς υποδοχείς τους οποίους εκμεταλλεύονται οι μεταλλαγμένοι ιοί για να μολύνουν τα κύτταρα των νέων ξενιστών τους και 2) τη στενή γεωγραφικά επαφή και την παρατεταμένη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα που έχουν μολυνθεί από τον ιό.

Αν στους δύο αυτούς παράγοντες προσθέσουμε και τα ιδιαίτερα διατροφικά ήθη, τις ανθυγιεινές συνθήκες ζωής και την πληθυσμιακή πυκνότητα στην κινεζική επαρχία όπου εμφανίστηκε ο νέος μεταλλαγμένος κορονοϊός, τότε το «έγκλημα» εξηγείται επαρκώς και χωρίς να καταφεύγει κανείς σε συνωμοτικά σενάρια δημιουργίας του νέου ιού σε κάποια σκοτεινά εργαστήρια κατασκευής βιολογικών όπλων.

Ομως, εξίσου ασαφή και ατεκμηρίωτα είναι τα σενάρια που «εξηγούν» το εξελικτικό άλμα του νέου κορονοϊού και την εμφάνιση της πανδημίας λόγω της πρόσφατης «γενετικής μόλυνσης» του πλανήτη από την παρουσία πλήθους γενετικά τροποποιημένων ζωικών και φυτικών οργανισμών, των περίφημων «OGM». Μια φαινομενικά εύλογη οικολογική «εξήγηση» για την εμφάνιση των νέων και επικίνδυνων ιογενών παθήσεων που, δυστυχώς, δεν τεκμηριώνεται από τα διαθέσιμα, μέχρι σήμερα, επιστημονικά δεδομένα.

Η διάδοση ανάλογων, εντελώς ατεκμηρίωτων, συνωμοτικών σεναρίων αποδεικνύει ότι, πολύ συχνά, οι λανθασμένες ανθρώπινες ιδέες μπορούν να είναι πολύ πιο επικίνδυνες από τους ιούς: δημιουργούν επιπρόσθετες φοβιστικές και τρομολαγνικές αντιδράσεις, που δυσχεραίνουν την ήδη αβίωτη ζωή των ανθρώπων.

Ευτυχώς, το ανθρώπινο είδος διαθέτει ακόμη αρκετούς αμυντικούς μηχανισμούς για να διακρίνει τις εξωγενείς και τις ανθρωπογενείς απειλές και να απορρίπτει -ας ελπίσουμε εγκαίρως- αυτά τα αυτοκαταστροφικά σενάρια. Ομως, για τη συνεξέλιξη και τις στενότατες συμβιωτικές σχέσεις του ανοσοποιητικού μας συστήματος με τους απειλητικούς ιούς, θα πούμε περισσότερα το επόμενο Σάββατο.

Εθισμένοι στα fake news



Παραφράζοντας τον Μαρξ, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι, στις μέρες μας, «η παραπληροφόρηση είναι το όπιο των λαών» και συνεπώς να διαπιστώσουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι «οπιομανείς των fake news». Παρακάμπτοντας, λοιπόν, την πλανητικά επιβεβλημένη και ίσως αναπόφευκτη παραπληροφόρηση, οφείλουμε πάση θυσία να αναζητάμε μόνο τις επιστημονικά τεκμηριωμένες εξηγήσεις για την εμφάνιση του κορονοϊού και τις εμπειρικά ελέγξιμες στρατηγικές για την αντιμετώπιση της νέας πανδημίας.

Ολο και πιο συχνά κορυφαίοι επιστήμονες εκφράζουν την έντονη δυσφορία τους για την άκριτη προβολή στο ευρύ κοινό -κυρίως μέσω του διαδικτύου και κάποιων ΜΜΕ- ιδιαίτερα παραπλανητικών ειδήσεων σχετικά με την πραγματική μεταδοτικότητα και τη θνησιμότητα της νόσου COVID-19.

Στο παρελθόν τέτοιες πρακτικές συστηματικής παραπληροφόρησης μεγάλων στρωμάτων ενός πληθυσμού υιοθετούνταν κυρίως από θρησκευτικές και πολιτικές οργανώσεις που επένδυαν στην προπαγάνδα ως κυρίαρχο μέσο διαχείρισης των ανθρώπων.

Σήμερα, εντούτοις, πλήθος από παραπλανητικές ειδήσεις ανθούν και διαδίδονται ανεξέλεγκτα μέσα στις πρωτόγνωρες κοινότητες πολιτών που συγκροτούνται αυθόρμητα στο διαδίκτυο. Εκεί, οι εντελώς αυθαίρετες ψευδοεπιστημονικές ή και αντιεπιστημονικές «ειδήσεις» μπορούν να επηρεάζουν δραματικά όχι μόνο τον τρόπο σκέψης αλλά και τη ζωή των ανυποψίαστων και επιστημονικά ανενημέρωτων πολιτών. Οι οποίοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι είναι σε θέση να διακρίνουν το επιστημονικά αληθές από το ψευδές και συνεπώς ότι αποφασίζουν ελεύθερα για το ποιες από όλες αυτές τις ειδήσεις θα πιστέψουν!

Παραβλέποντας ή, ακόμη χειρότερα, αγνοώντας ότι οι τρομοκρατικές πληροφορίες και οι εικόνες που βλέπουν «με τα μάτια τους» στην τηλεόραση ή στην οθόνη του υπολογιστή είναι επιτήδεια κατασκευασμένες ώστε να ικανοποιούν τις εγγενείς αδυναμίες και τις αυτόματες πνευματικές έξεις των θεατών τους με σκοπό να τους παραπλανήσουν.

Η δόλια τέχνη της κατασκευής τέτοιων ψευδοεπιστημονικών ειδήσεων και εικόνων έχει στις μέρες μας αναβαθμιστεί σε «επιστήμη», η οποία καταφεύγει συνειδητά στην ψυχολογική «αρχή της εξαρτημένης μάθησης» που χρησιμοποιούσε ο Παβλόφ για να εκπαιδεύει τα σκυλιά του.

Τους τελευταίους τέσσερις μήνες, για παράδειγμα, η διάδοση στο ευρύ κοινό ανεπιβεβαίωτων ή παραπλανητικών ειδήσεων σχετικά με τα «σκοτεινά» αίτια και την «καταστροφική» πορεία της νέας πανδημίας προϋπέθετε, αφενός, την επιστημονική άγνοια των θεατών και, αφετέρου, εκμεταλλεύτηκε τους ψυχολογικούς αυτοματισμούς και τις προκαταλήψεις του ανθρώπινου νου.

Κι αν το πρόβλημα ήταν υποκειμενικό και αφορούσε μόνο κάποια εύπιστα ή αφελή άτομα, δεν θα υπήρχε κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Ομως, όπως είδαμε αναλυτικά στα προηγούμενα άρθρα μας, οι ανεπιβεβαίωτες επιστημονικά δοξασίες μπορούν να επηρεάσουν δραματικά τις κεντρικές επιλογές των κυβερνήσεων και άρα την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Και το χειρότερο, στο άμεσο μέλλον, ενδέχεται να απειλήσουν σοβαρά την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας, δηλαδή την ελευθερία της ανθρώπινης σκέψης.

Η μεγάλη ευκολία διακίνησης και κυρίως η άκριτη αποδοχή ψευδών, δηλαδή ανεξέλεγκτων και μη διαψεύσιμων ειδήσεων στον χώρο της βιοϊατρικής, της διατροφής, της οικονομίας και της πολιτικής, έχουν αναδειχτεί σε ένα από τα σοβαρότερα γνωστικά και πολιτικά προβλήματα της ανθρωπότητας τον 21ο αιώνα.

Υπό αυτή την έννοια, η μαζική αποδοχή ψευδεπίγραφων επιστημονικών «λύσεων» για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού αποτελεί σοβαρότατη απειλή όχι μόνο για την υγεία των ανθρώπων, αλλά και για τη δημοκρατία και την ελευθερία στις σύγχρονες κοινωνίες.

Γεγονός που αναδεικνύει την αποφασιστική σημασία που έχει, σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς, η έγκυρη και έγκαιρη επιστημονική ενημέρωση των πολιτών, ώστε να μπορούν να κρίνουν οι ίδιοι την αποτελεσματικότητα και κυρίως τις πρακτικές συνέπειες που έχουν για την ατομική και κοινωνική τους ζωή οι ατεκμηρίωτες βιοπολιτικές που τους επιβάλλονται.

Διόρθωση: Στο προηγούμενο άρθρο μας, περιγράφοντας -πολύ συνοπτικά- την εξέλιξη του κοινού αναπαραγωγικού μηχανισμού των RNA-ιών γράψαμε, εκ παραδρομής, ότι η οικογένεια των κορονοϊών εντάσσεται στην οικογένεια των ρετροϊών. Οπως μας επισήμανε ένας πολύ ευγενικός αναγνώστης, πρόκειται για ανακρίβεια, αφού οι δύο οικογένειες RNA-ιών διαφέρουν μεταξύ τους και πρέπει να διακρίνονται επιμελώς ταξινομικά. Τον ευχαριστούμε θερμά για την υπόδειξη

https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/243625_i-exeliktiki-logiki-toy-neoy-koronoioy