Η προέλευση του νέου κορονοϊού

Σπύρος Μανουσέλης

Το μυστικό της διαχρονικής βιολογικής επιτυχίας των κορονοϊών, όπως του πρόσφατου Sars CoV-2, είναι ότι μπορούν να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ταχύτερα από εμάς τους ανθρώπους. Και, επιπλέον, το ότι έχουν στη διάθεσή τους περισσότερους από 7,5 δισεκατομμύρια ανθρώπινους οργανισμούς, οι οποίοι μπορούν να τους «φιλοξενήσουν». Μόνο αν κατανοήσουμε και αποδεχτούμε εγκαίρως την εξελικτική λογική των κορονοϊών υπάρχει κάποια ελπίδα να ξεπεράσουμε σχετικά ανώδυνα τη νέα πανδημία.

Το επιστημονικό όνομα του κορονοϊού που ευθύνεται για την τρέχουσα πανδημία είναι «Sars CoV-2», επειδή μπορεί να προκαλεί στους ανθρώπους το «Σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο από Κορονοϊό-2». Τα ίδια δηλαδή κλινικά συμπτώματα που είχε προκαλέσει, το 2002-3, ο προγενέστερος κορονοϊός «Sars CoV-1». Η επιλογή της ίδιας ονομασίας για την ταξινόμηση του νέου ιού υποδεικνύει τη στενότατη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους δυο κορονοϊούς. Η κοινή ονομασία όχι μόνο τυχαία δεν είναι, αλλά προκρίνει την εμφανή εξελικτική τους συγγένεια και όχι βέβαια την ανθρωπογενή-εργαστηριακή προέλευσή τους.

Πώς εξηγείται ωστόσο ότι, τον 21ο αιώνα, ένας τόσο απλός και φαινομενικά ασήμαντος μικροοργανισμός μπορεί να αναστατώνει και να απειλεί τη ζωή ενός πολύ πιο πολύπλοκου και νοήμονος οργανισμού, όπως ο άνθρωπος; Την απάντηση θα την αναζητήσουμε στην εξελικτική θεωρία επειδή, όπως θα δούμε, μόνο αυτή μπορεί να διαφωτίσει την κάθε άλλο παρά «μυστηριώδη» εμφάνιση του νέου κορονοϊού.

Ή διαφωτίζοντας εξελικτικά την εμφάνιση της νέας πανδημίας



Οι κορονοϊοί είναι μια μεγάλη οικογένεια ιών που προκαλούν στους ανθρώπους μια σειρά από πολύ γνωστές παθήσεις: από ήπια κρυολογήματα μέχρι πολύ σοβαρότερα αναπνευστικά σύνδρομα, όπως π.χ. το Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής (ή MERS) και το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο (ή SARS). Ονομάζονται «κορονοϊοί» (κορόνα + ιοί) επειδή η εξωτερική μεμβράνη τους, που περικλείει και προστατεύει το γενετικό υλικό τους, περιέχει πολλές ειδικές πρωτεΐνες που μοιάζουν με στέμμα.

Ο κορονοϊός «Sars CoV-2» που ευθύνεται για την τρέχουσα πανδημία ονομάστηκε αρχικά από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «2019-nCoV», επειδή πρώτη φορά εντοπίστηκε στην πόλη Ουχάν της Κίνας τον Δεκέμβριο 2019 και ποτέ μέχρι τότε δεν είχε εμφανιστεί σε άλλο μέρος της Γης ή σε άλλους ανθρώπινους πληθυσμούς.

Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις του ΠΟΥ, ο νέος κορονοϊός διαφέρει από τους άλλους γνωστούς που πλήττουν τους ανθρώπους. Πιο συγκεκριμένα, δεν πρέπει να συγχέεται ούτε με τον βήτα κορονοϊό «Mers CoV», που προκαλεί το Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής, ούτε με τον βήτα «Sars CoV-1», που προκαλεί το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο.

Μολονότι ανήκει στην ίδια οικογένεια με τους δύο παραπάνω κορονοϊούς, ο «Sars CoV-2» είναι ένα πρωτοεμφανιζόμενο είδος ιού που διαφέρει τόσο γονιδιακά όσο και επιδημιολογικά από αυτούς. Πράγματι, οι περισσότεροι μοριακοί γενετιστές, οι εξελικτικοί ιολόγοι και επιδημιολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι πολύ πιθανό οι τρεις κορονοϊοί που μολύνουν τους ανθρώπους να έχουν κοινή εξελικτική καταγωγή.

Αυτό σημαίνει ότι και οι τρεις κατάγονται και εξελίχθηκαν –σε διαφορετικές χρονικές στιγμές– από ένα τέταρτο είδος κορονοϊού που μολύνει αποκλειστικά τις νυχτερίδες. Οταν στο γονιδίωμα αυτού του κορονοϊού των νυχτερίδων συσσωρεύτηκαν αρκετές μεταλλάξεις, τότε εμφανίστηκαν τα είδη των κορονοϊών που μπορούσαν να μολύνουν τους ανθρώπους και όχι πια τις νυκτερίδες.

Γεγονός που επιβεβαιώνεται από τη συγκριτική γονιδιακή και τη βιοπληροφορική ανάλυση του γονιδιώματος των διαφορετικών ειδών κορονοϊού. Βασιζόμενη σε αυτές τις έρευνες, η αρμόδια Διεθνής Επιτροπή για την Ταξινόμηση των Ιών (ICTV) αποφάσισε ότι ο νέος ιός που ευθύνεται για την πανδημία είναι πιθανότατα μια παραλλαγή και μετεξέλιξη του παλαιότερου και πολύ πιο επικίνδυνου κορονοϊού «Sars CoV-1», ο οποίος το 2002-3 είχε προκαλέσει σε ορισμένους ανθρώπινους πληθυσμούς ένα ανάλογο αλλά πιο θανατηφόρο αναπνευστικό σύνδρομο.

Εύλογα λοιπόν ο νέος κορονοϊός βαφτίστηκε «Sars Cov-2», μια επιστημονικά επιβεβλημένη απόφαση της Διεθνούς Επιτροπής για την Ταξινόμηση των Ιών, που, εκτός από τις εμφανείς γονιδιωματικές και επιδημιολογικές ομοιότητες ανάμεσα στους δυο κορονοϊούς, αναγνωρίζει εμμέσως και την κοινή εξελικτική καταγωγή τους.

Μια υποψία που επιβεβαιώνεται από τις έρευνες σχετικά με την εξελικτική προέλευση του νέου κορονοϊού. Οπως η συγκριτική έρευνα που έγινε στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια της Ιταλίας και δημοσιεύτηκε τον προηγούμενο μήνα στο Journal of Medical Virology με τον τίτλο: «Η γονιδιωματική ποικιλομορφία του κορονοϊού» (Genomic variance of the coronavirus).

Πρόκειται για την πρώτη ενδελεχή βιοπληροφορική ανάλυση του γονιδιώματος του νέου κορονοϊού «Sars CoV-2», το οποίο οι Ιταλοί ερευνητές συνέκριναν με το γονιδίωμα ενός άλλου κορονοϊού που από καιρό ήταν γνωστό ότι πλήττει τις νυκτερίδες του είδους Rhinolophus affinis, που ζει στην ίδια επαρχία της Κίνας όπου πρωτοεμφανίστηκε η νέα ανθρώπινη επιδημία. Από τη συγκριτική ανάλυση των γονιδιωμάτων προέκυψε μια εντυπωσιακή αντιστοιχία –κατά το 96,2%– του γονιδιώματος του νέου κορονοϊού των ανθρώπων με το γονιδίωμα του κορονοϊού που πλήττει μόνο τις νυκτερίδες.

Ενα άλλο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που προέκυψε από αυτήν και από άλλες έρευνες είναι ότι τα γονιδιώματα των νέων κορονοϊών, που πρόσφατα άρχισαν να διαδίδονται στο ανθρώπινο είδος, παρουσιάζουν μεγάλη γονιδιακή σταθερότητα και ομοιομορφία. Γεγονός μάλλον ασυνήθιστο για τους κορονοϊούς, το οποίο, αν επιβεβαιωθεί, δημιουργεί την ελπίδα ότι στο άμεσο μέλλον η κατάλληλη φαρμακευτική θεραπεία ενδέχεται να αποδειχτεί πολύ αποτελεσματική για τα περισσότερα κρούσματα.

Η αναπαραγωγική πανουργία των ιών



Γύρω από τους κορονοϊούς που πλήττουν τους ανθρώπους υπάρχει άφθονη ενημέρωση και πλούσια επιστημονική αρθρογραφία. Αυτό που εμφανώς λείπει ή παρουσιάζεται ελλιπέστατα είναι οι μελέτες σχετικά με τις φυσικές-βιολογικές προϋποθέσεις για την πρόσφατη εξέλιξη και την ταχύτατη διάδοση του νέου κορονοϊού.

Πρόκειται, δυστυχώς, για πολύ σοβαρή παράλειψη, που διευκολύνει τη διάδοση πολλών ευφάνταστων συνωμοτικών «εξηγήσεων» σχετικά με το πώς προέκυψε ο κορονοτοϊός της πρόσφατης πανδημίας. Τέτοιες επιστημονικοφανείς συνωμοτικές εξηγήσεις μάς εμποδίζουν να αναγνωρίσουμε τα πραγματικά βιολογικά-οικολογικά και τα ανθρωπογενή γεωπολιτικά αίτια της νέας ταχύτατα διαδιδόμενης ιογενούς πανδημίας.

Ετσι, όμως, αντί για επιστημονικά επιβεβαιωμένες ή, έστω, εμπειρικά ελέγξιμες περιγραφές των παραγόντων που συνέβαλαν στην εξέλιξη του νέου κορονοϊού, ακούμε, όλο και συχνότερα, ατεκμηρίωτα συνωμοτικά σενάρια... επιστημονικής φαντασίας.

Για να εξηγήσουμε το φαινομενικά παράδοξο γεγονός της διαρκούς ανάλυσης νέων απειλητικών μικροοργανισμών οφείλουμε να ανατρέξουμε στην εξελικτική ιστορία των ιών και ειδικότερα στις βιολογικές προϋποθέσεις της επιτυχίας των λεγόμενων «ρετροϊών», στους οποίους εντάσσονται και οι κορονοϊοί. Οι ρετροϊοί είναι μια ειδική κατηγορία ιών που το γενετικό υλικό τους δεν είναι από DNA αλλά από RNA.

Οπως όλοι οι ιοί, οι ρετροϊοί δεν είναι σε θέση να ζουν και να πολλαπλασιάζονται αυτόνομα, γι’ αυτό είναι αναγκασμένοι να «μολύνουν», δηλαδή να εισβάλλουν σε άλλα ζωικά είδη που διαθέτουν πραγματικά κύτταρα, τον βιοσυνθετικό μηχανισμό των οποίων χρησιμοποιούν οι ιοί για να αναπαράγονται.

Η πανούργα στρατηγική όλων των ρετροϊών, όπως π.χ. ο νέος κορονοϊός που έχει γονιδίωμα από RNA, είναι η εξής: αφού εισβάλλουν σε ένα κύτταρό μας, μετατρέπουν, χάρη στο ειδικό ένζυμο «αντίστροφη μεταγραφάση», το πολύ μικρό γονιδίωμά τους από RNA σε ένα μονόκλωνο μόριο DNA, το οποίο ενσωματώνεται στο γονιδίωμά μας που κατόπιν χρησιμεύει ως εκμαγείο για τον σχηματισμό του μονόκλωνου RNA του ιού.

Αυτή η περίπλοκη διαδικασία της αντιγραφής του μονόκλωνου RNA του κορονοϊού σε δίκλωνο ανθρώπινο DNA και, κατόπιν, η εκ νέου μεταγραφή αυτού του DNA σε ένα αντίγραφο μονόκλωνου RNA του ιού, επιτρέπει στους ρετροϊούς όχι μόνο να πολλαπλασιάζονται αλλά και, αφού εγκατασταθούν στο ανθρώπινο γονιδίωμα, να συμπεριφέρονται σαν να ήταν ανθρώπινα γονίδια.

Ωστόσο, θα ήταν μοιραίο σφάλμα να ταυτίζουμε την ασθένεια Covid-19 με την παρουσία του κορονοϊού Sars CoV-2 στα κύτταρά μας: ένα άτομο μπορεί κάλλιστα να έχει μολυνθεί από τον κορονοϊό, χωρίς απαραίτητα να εκδηλώνει τα πιο καταστροφικά συμπτώματα της νόσου. Ετσι, χωρίς να το γνωρίζει, είναι «ασυμπτωματικός φορέας», μπορεί δηλαδή να μεταδίδει τον ιό. Γι’ αυτό οι γιατροί επιμένουν ότι τα άτομα υψηλού κινδύνου πρέπει να υποβάλλονται συστηματικά στο σχετικό διαγνωστικό τεστ.
Οι άνθρωποι είναι τα τέλεια θύματα

Ισως μόνο έτσι εξηγείται πώς είναι δυνατόν, κατά τον 21ο αιώνα, μικροσκοπικοί παρασιτικοί οργανισμοί με εξαιρετικά απλή δομή και με ελάχιστες γενετικές πληροφορίες, όπως π.χ. ο ιός HIV της επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας ή AIDS και, τώρα, ο κορονοϊός Sars CoV-2, να μπορούν να αναστατώνουν και να απειλούν τη ζωή ενός πολύ πολυπλοκότερου και νοήμονος οργανισμού, όπως ο άνθρωπος. Διαψεύδοντας έτσι στην πράξη τις ψευδαισθήσεις περί της παντοδυναμίας ή της επάρκειάς μας ως κυρίαρχου βιολογικού είδους.

Πάντως, για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά αυτά τα περίεργα πλάσματα, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την εξελικτική ιστορία τους. Οπως αναφέραμε, όλοι οι κορονοϊοί είναι ρετροϊοί, οι οποίοι υπάρχουν στη Γη πάνω από 3 δισεκατομμύρια χρόνια.

Αυτό σημαίνει ότι είχαν άπλετο χρόνο για να εξελιχθούν, μολύνοντας αρχικά τους πρώτους μονοκύτταρους οργανισμούς που εμφανίστηκαν πάνω στη Γη, όπως ήταν τα πρώτα βακτήρια. Κατόπιν, ακολουθώντας την εξέλιξη των πιο σύνθετων μορφών ζωής, οι ιοί «έμαθαν», μέσω της φυσικής επιλογής, να μολύνουν όλους τους πολυκύτταρους οργανισμούς, των ανθρώπων συμπεριλαμβανομένων.

Σε αντίθεση λοιπόν με το ανθρώπινο είδος, που από εξελικτική άποψη εμφανίστηκε πολύ πρόσφατα, οι κορονοϊοί είναι ασυγκρείτως αρχαιότεροι και επομένως έχουν κάποια βιολογικά πλεονεκτήματα. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι είναι ρετροϊοί, δηλαδή τα γονίδιά τους είναι κωδικευμένα στο μονόκλωνο RNA τους, επιτρέπει στα λιγοστά γονίδιά τους να μεταλλάσσονται ασύλληπτα συχνότερα από τα δικά μας πολυάριθμα γονίδια που είναι κωδικευμένα στο δίκλωνο DNA μας.

Επομένως, οι κορονοϊοί, όπως ο Sars CoV-2, μπορούν να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ταχύτερα από εμάς και έχουν στη διάθεσή τους περισσότερους από 7,5 δισεκατομμύρια ανθρώπινους οργανισμούς για να «μολύνουν»!

Εκτός από την εκρηκτική αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού –που διπλασιάστηκε τα τελευταία 100 χρόνια!–, στην πανδημική μετάδοση του κορονοϊού συνέβαλαν αποφασιστικά άλλοι τρεις ανθρωπογενείς παράγοντες: 1) οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν σε πυκνοκατοικημένες και ανθυγιεινές πολιτείες, 2) καταστρέφουν το περιβάλλον και 3) μπορούν να μετακινούνται σχετικά εύκολα από χώρα σε χώρα.

Πράγματι, από όλες τις σχετικές έρευνες επιβεβαιώνεται η υποψία ότι στην εποχή μας η πρωτοφανής πυκνότητα και κινητικότητα των ανθρώπινων πληθυσμών, σε συνδυασμό με τη συστηματική υποβάθμιση του οικολογικού περιβάλλοντος από τις δραστηριότητές τους, ευνοούν την υψηλή μεταλλαξιμότητα των ρετροϊών.

Αυτό, με τη σειρά του, εξηγεί το γιατί, σε σχέση με το παρελθόν, έχει επιταχυνθεί κατά πολύ η διάδοση των ιογενών παθήσεων μεταξύ των ανθρώπων, καθιστώντας έτσι όχι απλώς πολύ πιο εύκολο αλλά σχεδόν αναμενόμενο το εξελικτικό άλμα ορισμένων κορονοϊών από το ένα ζωικό είδος στο άλλο. Συμπέρασμα: το εξελικτικά «ανώτερο» αλλά πολυπληθές ανθρώπινο είδος αποτελεί το ιδανικό θήραμα ή, αν προτιμάτε, το «όνειρο» κάθε πρωτοεμφανιζόμενου ιού!

Διότι, βέβαια, οι «ατελείς» παρασιτικοί οργανισμοί, όπως ο νέος κορονοϊός, έχουν ένα και μοναδικό «υπαρξιακό πρόβλημα»: να δημιουργούν όσο περισσότερα αντίγραφα του εαυτού τους μπορούν. Κυριολεκτικά, υπάρχουν και εξελίσσονται μόνο αν υπακούν στη θεμελιώδη δαρβινική εντολή της αναπαραγωγής.

Στις καινοφανείς πλανητικές συνθήκες της Ανθρωπόκαινου Εποχής, οι νέοι κορονοϊοί, όπως ο Sars CoV-2, εξελίσσονται για να εφαρμόζουν καλύτερα τη φυσική εντολή: να αναπαράγονται σε βάρος, δυστυχώς, του είδους μας. Εξάλλου, κάτι ανάλογο έχει συμβεί κατ’ επανάληψη στην ιστορία της συμβίωσής μας με τους ιούς που προκάλεσαν τις μεγάλες πανδημίες του παρελθόντος και τις πιο πρόσφατες επιδημίες.

Παρ’ όλα αυτά και δεδομένων των ακραίων αντιδράσεων πανικού, με τις οποίες επιχειρεί να αντιμετωπίσει τη νέα πανδημία, το ανθρώπινο είδος δεν φαίνεται να έχει διδαχτεί και πολλά από τη μακρά και αναπόφευκτη συμβίωσή του με τους ιούς. Μόνο αν κατανοήσουμε την εξελικτική λογική και τις ιδιαίτερες βιολογικές ανάγκες του νέου κορονοϊού υπάρχει κάποια ελπίδα να ξεπεράσουμε τη νέα πανδημία σχετικά ανώδυνα, δηλαδή με το μικρότερο δυνατό κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

https://www.efsyn.gr/epistimi/epistimonika-nea/242599_i-proeleysi-toy-neoy-koronoioy