Η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο

του Διονύση Π. Σιµόπουλου*

Tο όνοµα του ακαδηµαϊκού Σταµάτη Κριµιζή είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε τα πιο σηµαντικά διαστηµικά προγράµµατα της NASA αφού επί πέντε σχεδόν δεκαετίες, ως διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρµοσµένης Φυσικής στο Πανεπιστήµιο Johns Hopkins, διηύθυνε τις δραστηριότητες 600 επιστηµόνων, µηχανικών και υποστηρικτικού προσωπικού για τον σχεδιασµό, την κατασκευή, τις δοκιµές, την εκτόξευση και την παρακολούθηση 63 διαστηµικών αποστολών και 175 επιστηµονικών οργάνων που έκαναν µετρήσεις διαπλανητικών αποστολών της NASA.

Πρόκειται για τον µοναδικό επιστήµονα στον κόσµο που επισκέφθηκε όλους τους πλανήτες του ηλιακού µας συστήµατος. Γι’ αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο που επελέγη ως ο πρώτος πρόεδρος του νεοσύστατου Ελληνικού Διαστηµικού Οργανισµού (σ.σ. ωστόσο ο κ. Κριμιζής έχει υποβάλλει παραίτηση από τη θέση), µε απόφαση να καταστήσει την υπηρεσία αυτή πρότυπο οργανισµού, που θα βασίζεται στις αρχές της «αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της αξιολόγησης, της αποτελεσµατικότητας και του ήθους».

Εκτός, όµως, των επιστηµονικών του δραστηριοτήτων, σηµαντική είναι επίσης και η προσπάθεια του κ. Κριµιζή να διαδώσει στο ευρύτερο κοινό της χώρας µας την ανάγκη κατανόησης των τρόπων µε τους οποίους η σύγχρονη επιστήµη εξερευνά τη φύση. Κι αυτό γιατί στην εποχή µας, που οι πολίτες αντιµετωπίζουν κρίσιµες επιλογές σε θέµατα που έχουν επιστηµονική και τεχνολογική βάση, είναι απαραίτητο η επιστηµονική µεθοδολογία να γίνει κατανοητή ευρύτερα. Η εξάρτηση, άλλωστε, της ανθρωπότητας από την υπεύθυνη χρήση της επιστήµης και της τεχνολογίας αυξάνεται καθηµερινά, ενώ η ανάγκη για µια πλατύτερη διάχυση της γνώσης θα αυξηθεί ακόµη περισσότερο στο άµεσο µέλλον. Ως άτοµα και ως συνειδητοποιηµένοι πολίτες είναι απαραίτητο να εξοικειωθούµε µε την επιστήµη και την τεχνολογία και τις συνέπειές τους στην καθηµερινή µας ζωή.

Άλλωστε, από την εποχή που ανακαλύφθηκε η φωτιά και η χρήση εργαλείων, ο άνθρωπος έγινε µάρτυρας µιας συνεχώς αυξανόµενης τεχνολογικής ανάπτυξης. Η µεταµόρφωση της επιστηµονικής γνώσης σε πρακτικά εργαλεία και µεθόδους υπολογίζεται ότι θα τριπλασιαστεί µέσα στα επόµενα δέκα χρόνια και µαζί µ’ αυτά θα επηρεαστεί αναµφίβολα και ο ίδιος ο άνθρωπος.

Πάρτε για παράδειγµα τους περίπου 3.000 δορυφόρους που βρίσκονται σήµερα σε τροχιά γύρω από τη Γη. Όλες ανεξαιρέτως οι ανθρώπινες δραστηριότητες στις τηλεπικοινωνίες, στη γεωργία, στην αρχαιολογία, στη µετεωρολογία, στην κλιµατολογία, ακόµα και στην αρχιτεκτονική και στην ιατρική, έχουν ωφεληθεί τα µέγιστα από τη διαστηµική έρευνα και την τεχνολογία, ενώ και όλα όσα δηµιουργήθηκαν για το διαστηµικό πρόγραµµα έχουν πρόσθετες εφαρµογές στην καθηµερινή µας ζωή. Ήδη καθένας από εµάς χρησιµοποιεί καθηµερινά 50-60 διαφορετικά αντικείµενα που δηµιουργήθηκαν χάρη στις διαστηµικές µας δραστηριότητες.

Κι όµως, οι περισσότεροι άνθρωποι γύρω µας δεν διαθέτουν την απαιτούµενη βάση για µια ευρύτερη κατανόηση των αλλαγών αυτών, αφού ο τρόπος της εκπαίδευσής τους είναι συνήθως πολύ αόριστος για να τους επιτρέψει να τις παρακολουθήσουν, µε αποτέλεσµα πολλοί απ’ αυτούς να παραιτούνται από οποιαδήποτε περαιτέρω προσπάθεια κατανόησης, αφού θεωρούν ότι πολλά πράγµατα στον κόσµο είναι πλέον πάνω και πέρα από τις ικανότητές τους.

Είναι φανερό ότι µια τέτοια κατάσταση δεν βοηθά στη δηµιουργία ενός πολίτη µε αυτοπεποίθηση και αυτοσεβασµό, ούτε και στη δηµιουργική και υπεύθυνη συµπεριφορά του στο πλαίσιο µιας δηµοκρατικής κοινωνίας. Και να σκεφτεί κανείς ότι στο άµεσο µέλλον θα αντιµετωπίσουµε εκρηκτική αύξηση του αριθµού των νέων γνώσεων, γεγονός που συνεπάγεται και ανάλογη αύξηση της επίδρασής τους στην καθηµερινή µας ζωή. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, λοιπόν, θεωρώ ότι κάθε επιστήµονας έχει την υποχρέωση να µεταδώσει αυτά που ξέρει στο ευρύ κοινό, µε απλό και κατανοητό τρόπο και σε καθηµερινή βάση, αφού, έτσι κι αλλιώς, τα περισσότερα άτοµα κάθε ηλικίας γοητεύονται από τη φύση και θα ήθελαν πράγµατι να την κατανοήσουν καλύτερα.

Η Γη περιβάλλεται από µια γιγαντιαία µαγνητική φούσκα, που ονοµάζεται µαγνητόσφαιρα. Πέντε διαστηµικά σκάφη από την αποστολή Themis χρειάστηκαν περισσότερα από έξι χρόνια για να χαρτογραφήσουν αυτήν την περιοχή και να βελτιωθεί η ικανότητά µας να προβλέπουµε δυναµικά διαστηµικά καιρικά φαινόµενα, τα οποία στη χειρότερη περίπτωση µπορούν να επηρεάσουν τους δορυφόρους στο διάστηµα. (NASA)

Είναι, άλλωστε, στη φύση του ανθρώπου να θέλει να µάθει ή, όπως έγραφε ο Αριστοτέλης, «Φύσει του ειδέναι ορέγεται ο άνθρωπος». Απ’ όλα τα όντα πάνω στη Γη, µόνο εµείς διερωτόµαστε τι κάνει τον Ήλιο να λάµπει, γιατί το ουράνιο τόξο ακολουθεί την καταιγίδα, µε ποιον τρόπο τα πουλιά πετάνε. Μόνο εµείς διερωτόµαστε τι κρύβεται πίσω από τον επόµενο λόφο ή πέρα από την απέραντη θάλασσα. Κι έχουµε πάντα αναρριχηθεί στον λόφο, κι έχουµε πάντα διασχίσει τον ωκεανό. Ίσως κάτι βαθιά χαραγµένο στη γενετική µας δοµή να είναι αυτό που µας ωθεί να µάθουµε τι είµαστε και από πού προήλθαµε. Που µας ωθεί στην περιπέτεια της εξερεύνησης.

Είναι αυτό που µας ωθεί να θέτουµε τις ερωτήσεις, που µας κάνει κυνηγούς της γνώσης, πειραµατιστές και εξερευνητές. Γιατί είµαστε προικισµένοι µε την ικανότητα να σκεφτόµαστε, να αισθανόµαστε και να διερωτόµαστε. Είναι η µοίρα µας, και ίσως ο σκοπός µας, να αναπτυσσόµαστε και να προοδεύουµε καθώς επιδιώκουµε να µάθουµε και να δώσουµε έννοια και σηµασία στο Σύµπαν στο οποίο ανήκουµε, σε µια ατέρµονη ίσως προσπάθεια ερευνών. Αυτό το συναίσθηµα της περιέργειας και της τάσης για εξερεύνηση είναι στην πραγµατικότητα και η βάση της επιστήµης.

Κι όµως, πολλοί από εµάς, απασχοληµένοι από τις δραστηριότητες της καθηµερινότητάς µας, δεν είµαστε σε θέση να προβλέψουµε το µέλλον των σύγχρονων ανακαλύψεων. Αυτό, άλλωστε, συνέβαινε ανέκαθεν.

Γι’ αυτό θεωρώ ότι σ’ ένα µεγάλο ποσοστό η δουλειά των επιστηµόνων θα ‘πρεπε να περιλαµβάνει και την εξοικείωση του κοινού µε την πραγµατική φύση της επιστήµης και τη συνειδητοποίηση ότι αυτά που κάνουν οι «επαγγελµατίες» επιστήµονες δεν είναι παρά µια πιο σύνθετη πλευρά αυτού που κάθε άνθρωπος έχει τη φυσική τάση να κάνει: να διερευνά το άγνωστο. Γι’ αυτό δεν πρέπει να ξεχνάµε ποτέ όσα µας δίδαξε η ιστορία της επιστήµης.

Γιατί δεν είµαστε σε θέση να προβλέψουµε τις συνέπειες µιας επιστηµονικής ανακάλυψης, αφού κάθε πρόσθετο κοµµάτι γνώσης, οσοδήποτε περίεργο, άσχετο ή αφηρηµένο κι αν φαίνεται στην αρχή, καταλήγει άµεσα ή έµµεσα, αργά ή γρήγορα, σε κάποια πρακτική εφαρµογή. Αν δεν συνεχίσουµε την ανάπτυξη της επιστήµης και τον εµπλουτισµό των γνώσεών µας, άσχετα µε την άµεση χρησιµότητά τους, γρήγορα θα ταφούµε κάτω από το βάρος των προβληµάτων µας, γιατί η επιστήµη του σήµερα είναι η λύση του αύριο.

*Ο Διονύσης Π. Σιµόπουλος είναι Αστροφυσικός, Επίτιµος Διευθυντής Ευγενιδείου Πλανηταρίου. Θεωρείται ο «θεµελιωτής της εκλαΐκευσης του επιστηµονικού λόγου στην Ελλάδα».

πηγή: http://www.euro2day.gr/turningpoints/article-tp/1609935/h-episthmh-toy-shmera-einai-h-lysh-toy-ayrio.html

https://physicsgg.me/2018/05/06/%ce%b7-%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%ae%ce%bc%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%83%ce%ae%ce%bc%ce%b5%cf%81%ce%b1-%ce%b5%ce%af%ce%bd%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%bb%cf%8d%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b1/