Το μεταφυσικό και επιστημονικό σκηνικό της παράστασης των ασύνειδων ζόμπι
Αν, όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, οι έρευνες στις νευροεπιστήμες έχουν καταφέρει να εντοπίσουν ορισμένα από τα εγκεφαλικά «κέντρα» που σχετίζονται άμεσα ή/και καθορίζουν τις συνειδητές συμπεριφορές, τότε τα συγκεκριμένα εγκεφαλικά κυκλώματα θα πρέπει να εξελίχθηκαν επειδή προφανώς η συνειδητότητα επιτελεί κάποιες ζωτικής σημασίας λειτουργίες στους ενσυνείδητους οργανισμούς. Ναι, αλλά ποια ακριβώς είναι η φύση και η προέλευση των συνειδητών ικανοτήτων που διαθέτουν όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και πολλά άλλα είδη ζώων;
Εγκέφαλος-νους, ύλη-πνεύμα, σώμα-ψυχή, φύση-άνθρωπος είναι τα αντιθετικά δίπολα από αλληλοαποκλειόμενες μεταφυσικές έννοιες, που, ενώ επινοήθηκαν για να διαφωτίσουν την ανθρώπινη ιδιαιτερότητα, κατέληξαν να συσκοτίζουν τη νοητική μας διαύγεια και ενδεχομένως λειτουργούν ως τροχοπέδη τόσο για την αυτοσυνειδησία μας όσο και για την αναγνώριση της συνείδησης των άλλων έμβιων όντων.
Εξάλλου είναι γνωστό ότι τα παραπάνω μεταφυσικά δίπολα είναι τα προϊόντα μιας βαθύτατα ριζωμένης δυϊστικής οντολογίας, που αιώνες τώρα αντιπαραθέτει και αποσυνδέει αυθαίρετα το ψυχικό από το σωματικό, τη συνείδηση από τη βιολογία και το κοινωνικό-πολιτισμικό από το φυσικό. Οσο για τις καταστροφικές συνέπειες της δυϊστικής κοσμοαντίληψης, τις διαπιστώνουμε καθημερινά και με τον πιο επώδυνο τρόπο στη μεροληπτική ή ψευδή συνείδηση που επιδεικνύουμε στις σχέσεις με τον εαυτό μας, με τους συνανθρώπους μας αλλά και με το φυσικό περιβάλλον.
Πώς θα μπορούσε να εξηγηθεί η διαχρονική, αλλά ανορθολογική εμμονή των περισσότερων ανθρώπων με τις μυστικιστικές ή υπερβατικές «εξηγήσεις» σχετικά με την εμφάνιση της συνείδησης; Η υποσυνείδητη και φαινομενικά ακαταμάχητη γοητεία που ασκούν το «υπερφυσικό» και το «υπερβατικό» στον ανθρώπινο νου δεν αποτελούν βέβαια ένα «μυστήριο», αλλά, αντίθετα, ένα πρώτης τάξεως επιστημονικό πρόβλημα. Και η επιστημονική διερεύνηση του προβλήματος της συνείδησης ως φαντάσματος στην εγκεφαλική μηχανή δεν μπορεί πλέον να εξαντλείται σε στείρες ιδεολογικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε «ενσυνείδητους» δυϊστές-ιδεαλιστές και σε «ασυνείδητους» μονιστές-υλιστές.
Δυϊστικά & μονιστικά μεταφυσικά… σενάρια
Η προαιώνια διαμάχη για τις αμφίδρομες σχέσεις της άυλης ψυχής με το υλικό σώμα ή ακριβέστερα του νου με τον σωματικό εγκέφαλο επαναδιατυπώνεται στο κορυφαίο κατά τη νεωτερική εποχή φιλοσοφικό-επιστημονικό σύστημα του Καρτέσιου (1596-1650). Η ακραία αλλά μεθοδική αμφιβολία για τα πάντα θα οδηγήσει τον μεγάλο Γάλλο φιλόσοφο στην αναγνώριση και τη λογική βεβαίωση μιας τυπικά ανθρώπινης νοούσας ουσίας, η οποία αμφιβάλλει άρα σκέφτεται και σκέφτεται άρα υπάρχει: «cogito, ergo sum». Ετσι η άυλη μεταφυσική ουσία της αρχαιοελληνικής «νόησις» μεταμορφώνεται σε αναστοχαστική νοημοσύνη που αμφιβάλλει και αυτή πλέον πρέπει να θεωρείται το υπαρξιακό θεμέλιο και ο αποκλειστικός φορέας της ανθρώπινης συνείδησης.
Ωστόσο για
τον Καρτέσιο, πρωτεργάτη και θεμελιωτή της νεωτερικής φυσικής
φιλοσοφίας, ο άνθρωπος δεν είναι μόνο «νοούσα ουσία», δηλαδή μία άυλη
και μη εκτατή ψυχή που δημιουργεί τα σκεπτόμενα πράγματα (res cogitans),
αλλά είναι ταυτοχρόνως και μια ενσώματη-υλική ύπαρξη, της οποίας η
υλική σύσταση σε τίποτα δεν διαφέρει από τα εκτατά στον χώρο υλικά
αντικείμενα (res extensa).
Dreamstime.com
Αυτή η πρωτότυπη δυϊστική θεώρηση της ανθρώπινης ύπαρξης θα επιτρέψει στον Καρτέσιο να προχωρήσει σε έναν διπλό οντολογικό αναδιπλασιασμό που ικανοποιούσε τόσο τις μεταφυσικές όσο και τις επιστημονικές ανάγκες της εποχής του:
1) Ταυτίζοντας την ανθρώπινη φύση με την έλλογη ψυχή παρέχει ένα οντολογικό κριτήριο διάκρισης του ανθρώπου από τα υπόλοιπα φυσικά αντικείμενα και κυρίως από τα άλλα ζώα, που ο Καρτέσιος τα θεωρούσε άλογα κτήνη.
2) Ομως ταυτοχρόνως ο άνθρωπος ως ενσώματη υλική ύπαρξη γίνεται και ο ίδιος ένα απολύτως νόμιμο γνωστικό αντικείμενο επιστημονικής διερεύνησης στην ανατομία, τη φυσιολογία και την ιατρική κατά τη νεωτερική εποχή.
Εντούτοις η θεωρία για τα ζώα-μηχανές, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου-μηχανή, δημιουργούσε στον Καρτέσιο και τους οπαδούς του ένα δυσεπίλυτο μεταφυσικό και φυσικό πρόβλημα. Πώς μπορούν άραγε να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους αυτές οι δύο τόσο διαφορετικές οντολογικά «ουσίες», δηλαδή η άυλη ψυχή με το σώμα-μηχανή του ανθρώπου; Στο αίνιγμα της αλληλεπίδρασης της ψυχής με το σώμα ο Καρτέσιος θα δώσει μια εντελώς απρόσμενη και ιδιοφυή απάντηση: η άυλη ψυχή συνδέεται, επικοινωνεί και μπορεί να επηρεάζει ή να επηρεάζεται από το σώμα χάρη στο «κωνάριο», μια μικροσκοπική δομή στο κέντρο του εγκεφάλου.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι το κωνάριο είναι ένας αδένας δευτερεύουσας σημασίας που ονομάζεται επίφυση και δεν παίζει πρωτεύοντα ρόλο στις νοητικές λειτουργίες. Πάντως με την εικασία του κωναρίου, ο, κατά τα άλλα, δυϊστής Καρτέσιος βρίσκεται στην παράδοξη θέση να αναζητά στο εσωτερικό του εγκεφάλου τη θύρα εισόδου του νου-ψυχή στο σώμα-ύλη. Μια καθαρά μεταφυσική δοξασία που τους επόμενους αιώνες θα μεταμορφωθεί σε «σκληρό» υλιστικό και φυσικαλιστικό πρόγραμμα εντοπισμού όλων των νοητικών λειτουργιών στον εγκέφαλο!
Στο αρχαίο δυϊστικό σενάριο του Πλάτωνα και στο αναθεωρημένο δυϊστικό σενάριο του Καρτέσιου αντιπαρατίθενται τα εναλλακτικά θεωρητικά σενάρια του μονισμού, τα οποία υποστηρίζουν ότι η ουσία των πάντων, άρα και του ενσυνείδητου νου, μπορεί να είναι είτε μόνο υλική είτε μόνο πνευματική. Κορυφαίοι σεναριογράφοι και σκηνοθέτες της παράστασης του υλιστικού μονισμού είναι διανοητές όπως ο Δημόκριτος, ο Λεύκιππος, ο Επίκουρος καθώς και η πλειονότητα των σύγχρονων νευροεπιστημόνων και των φιλοσόφων του νου. Κάποια ιδιότυπα υλιστικά μονιστικά σενάρια έχουν υποστηρίξει στοχαστές όπως ο Αναξαγόρας, ο Αριστοτέλης, ο Πλωτίνος και ο Σπινόζα.
Τα ακραία θεωρητικά σενάρια του ιδεαλιστικού μονισμού έχουν υποστηρίξει κατά καιρούς κάποιοι θεολόγοι φιλόσοφοι, όπως ο επίσκοπος Τζορτζ Μπέρκλεϊ, καθώς και πολλοί «φευγάτοι» και αλλοπαρμένοι, που υποστηρίζουν ότι η ουσία του Σύμπαντος είναι ψυχική ή πνευματική και επομένως η υλική πραγματικότητα δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια νοητική ψευδαίσθηση.
Ενσυνείδητα όντα ή ασυνείδητα ζόμπι;
Τα ζόμπι είναι άνθρωποι που ζουν σε συνθήκες απόλυτης σκλαβιάς, τα οποία, έχοντας απολέσει -μέσω μαγικών πρακτικών βουντού- τα ιδιαίτερα ανθρώπινα γνωρίσματά τους, μεταμορφώθηκαν σε νεκροζώντανα όντα χωρίς συνείδηση, δηλαδή σε τερατώδη ανδρείκελα. Τέτοια μακάβρια όντα περιγράφονται πρώτη φορά στο Επος του Γκιλγκαμές και στη Βίβλο.
Ο μύθος των ζόμπι (zombie) είναι λοιπόν μια διαχρονικής αξίας μεταφορά για τις απανθρωποποιητικές συνθήκες ζωής των αρχαίων και των σύγχρονων σκλάβων και η μετατροπή των σκλάβων σε ζόμπι ισοδυναμεί με καταδίκη σε μια ισοθάνατη απάνθρωπη ζωή από την οποία δεν έχουν καμία ελπίδα να δραπετεύσουν. Τι σχέση έχουν όμως αυτά τα δυστυχή πλάσματα της φαντασίας με τη μεταφυσική της συνείδησης και με τη σύγχρονη τεχνοεπιστήμη του νου;
Την απάντηση σε αυτή την εύλογη απορία μάς την προσφέρει ο Ντάνιελ Ντένετ (Daniel Dennett), διάσημος Αμερικανός φιλόσοφος της επιστήμης του νου και της Τεχνητής Νοημοσύνης που έφυγε από τη ζωή τον Απρίλιο. Στο περίφημο, αλλά δυστυχώς αμετάφραστο στα ελληνικά, βιβλίο του «Sweet Dreams. Philosophical obstacles» διερευνά με τρόπο συστηματικό και απολαυστικό τις πιο δημοφιλείς φιλοσοφικές ψευδαισθήσεις και τις επίμονες ψευδοεπιστημονικές δοξασίες σχετικά με τη φύση της συνείδησης τόσο στους ανθρώπους όσο και στις υπολογιστικές μηχανές, οι οποίες θεωρεί ότι αργά ή γρήγορα θα αποκτήσουν την ικανότητα… υπολογιστικής αυτοσυνείδησης.
Για να τεκμηριώσει το αισιόδοξο υλιστικό σενάριο της κατά τη γνώμη του επικείμενης επιστημονικής αναγωγής όλων των ψυχονοητικών συνειδησιακών φαινομένων στις μικροδομές και τις βιοχημικές διεργασίες του εγκεφάλου καθώς και την αναπαραγωγή τους από τις νέες υπολογιστικές μηχανές, καταφεύγει στο επιχείρημα των «ασυνείδητων ζόμπι», το οποίο υιοθετούν άκριτα οι δυϊστές για να υποστηρίξουν ότι χωρίς την παρουσία της έλλογης ψυχής, δηλαδή της άυλης συνείδησης, οι άνθρωποι είναι μόνο άψυχα σώματα, δηλαδή… ζόμπι.
Ο υλιστής και φυσικαλιστής Ντένετ αντίθετα, συνεπικουρούμενος από τις αναγωγιστικές κατακτήσεις των σύγχρονων νευροεπιστημών και τα επιτεύγματα της υπολογιστικής νοημοσύνης, υποστηρίζει πως η φυσική πραγματικότητα δεν μπορεί να χωρίζεται στα δύο, σε ό,τι έχει και σε ό,τι δεν έχει συνείδηση, γιατί τότε θα ήταν ανέφικτη μια ενιαία και εύλογη κατανόηση της φυσικής πραγματικότητας. Και επισημαίνει ότι κάθε υπαρξιακή αναβάθμιση της συνείδησης σε μια σχεδόν υπερφυσική πραγματικότητα στηρίζεται μόνο από μεταφυσικές παρανοήσεις. Οπως γράφει, το επιχείρημα των ζόμπι «είναι μόνο μια επίμονη γνωστική ψευδαίσθηση και τίποτα περισσότερο»!
Δυστυχώς αυτή η εντυπωσιακή μονιστική και φυσικαλιστική αναγωγή της συνείδησης σε μια άγνωστη -προς τον παρόν (;)- φυσική νομοτέλεια παραβλέπει την εξίσου μονιστική και φυσικαλιστική, αλλά όχι αναγωγιστική «Θεωρία των Δύο Οψεων» για την επιστημονική περιγραφή των περίπλοκων φαινομένων της συνείδησης. Πρόκειται για μια εναλλακτική μεταφυσική και φυσική προσέγγιση, που επιχειρεί να σώσει τα φαινόμενα, δηλαδή να διαφωτίσει τον αναφαίρετο υποκειμενικό και ταυτόχρονα απολύτως φυσικό χαρακτήρα της ανθρώπινης και της ζωικής συνείδησης. Ομως για αυτά θα πούμε περισσότερα στο επόμενο άρθρο.
♦ Βιβλία του Ντάνιελ Ντένετ στα ελληνικά:
«Το εγώ της νόησης» των Ρ. Ν. Χόφσταντερ και Ντ. Ντένετ κυκλοφορεί άριστα μεταφρασμένο από τις εκδ. Κάτοπτρο. Είναι μια σχολιασμένη ανθολογία από καταπληκτικά κείμενα που έχουν ως κοινό θεματικό τους άξονα τις εκδηλώσεις της συνείδησης στον άνθρωπο και της μηχανές. Οι Hofstadter και Dennett συνθέτουν έναν «αρμονικό λαβύρινθο» από κείμενα διάσημων επιστημόνων (Turing, Dawkins, Nagel, Searle), αλλά και μεγάλων συγγραφέων (Μπόρχες, Λεμ) καθώς και με δικά τους κείμενα και σχόλια.
Ντάνιελ Ντένετ, «Απομυθοποίηση. Καταρρίπτοντας τον μύθο της θρησκείας». Κυκλοφορεί πολύ καλά μεταφρασμένο από τις εκδ. Βάνιας. Ενα έργο πολεμικής κατά των θεολογικών δοξασιών, στις οποίες αποτυπώνονται τα καλύτερα και τα χειρότερα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους. Ωστόσο το βιβλίο δεν αποτελεί ένα αντιθρησκευτικό κήρυγμα, αλλά μια τολμηρή επιστημονική διερεύνηση των εξ αποκαλύψεως αληθειών των θρησκειών.
https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/454300_i-exaylomeni-syneidisi
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog TEO O ΜΑΣΤΟΡΑΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.